Sqarim i Redaksisë së portalit lajmi.net: Në shenjë respekti për Elie Wiesel, humanistin dhe mendimtarin e madh të kohës sonë, i cili vdiq të shtunën, më 2 korrik, po e botojmë intervistën ekskluzive që Blerim Shala e ka bërë me Elie Wiesel, në tetor të vitit 1999-të.

Elie Wiesel u lind më 30 shtator të vitit 1928, në qytetin Siget, Rumani, në një familje hebreje. Në pranverë të vitit 1944, Wiesel, së bashku me prindët dhe motrën, dërgohet në Auschwitz, e pastaj në Buchenwald. Nga familja, Elie i vetmi mbeti gjallë.

Pas përfundimit të luftës, Wiesel shkon nw Francë. Në Sorbonë, nisë por kurrë nuk përfundon studimet e filozofisë, letërsisë dhe psikologjisë. Studimet I la për t’iu përkushtuar gazetarisë. Në vitin 1963, Wiesel bëhet shtetas amerikan. Në vitin 1958, boton romanin e parë, të titulluar “Nata”, kushtuar viteve të luftës. Pastaj, Wiesel do të bëhet autor i mbi 30 librave, me prozë, kujtime dhe ese. Megjithatë, “Nata” do të mbetet vepra më e arrirë e tij. Elie Wiesel do të fitojë edhe Nobelin për paqe.

Gjatë luftës në Bosnjë dhe në Kosovë, Wiesel u shqua me angazhimin e tij në anën e popujve të viktimizuar boshnjak dhe shqiptar.

* Lufta në Kosovë dhe rreth Kosovës, është cilësuar, veç tjerash, nga ana e zyrtarëve më të lart perëndimorë, edhe si luftë për vlerat perëndimore, për ruajtjen e Qytetërimit përballë Barbarisë. Një komb ishte në rrezik të shfarosjes prej një shteti dhe Kosova ishte një prej rasteve të rralla kur Perëndimi zgjodhi të veprojë. Duke pasur parasysh tërë përvojën e juaj, prej jetës në Geto, pastaj mbijetimit të Kampit Nazist dhe më në fund ballafaqimit me tragjedinë e Bosnjë dhe Hercegovinës, a u zutë në befasi me gatishmërinë e Perëndimit për të vepruar në Kosovë?

Pësimi i Kosovës dhe mësimi i perëndimit

WIESEL: Është e vërtetë, si thoni ju, që Perëndimi, në rastin e Kosovës zgjodhi veprimin në vend të vëzhgimit, por, mua më duket që edhe në këtë rast, Perëndimi është vonuar. Ne kemi provuar edhe më herët që disi të ndikojmë në qendrat kryesore perëndimore që të reagohet më shpejtë në Kosovë, por, si thuhet, megjithatë, më mirë është diçka të bëhet vonë se sa kurrë. Thënë në përgjithësi, në rastet e tilla, çfarë ishte ky I Kosovës, kur të drejtat e njeriut shkelen në mënyrë brutale dhe masovike, reagimi I Bashkësisë Ndërkombëtare duhet të jetë I menjëhershëm. Si u pa në Kosovë, veprimet këmbëngulëse të Perëndimit, mund të japin rezultat: Kështu, Spastrimi Etnik u ndal, popullata e dëbuar një herë, u kthya, dhe kjo e tëra përbën një mësim të mirë për ardhmërinë.

* Pas përfundimit të luftës, ju jeni drejtuar disa herë publikisht popullit shqiptar të Kosovës, duke e thirrë që të mos hakmerret dhe që drejtësinë t’ia lë gjyqeve. Sipas jush, a është e mundur të arrihet qetësimi I shpirtërave në Kosovë, pa sjelljen para Tribunalit të Hagës për krime të luftës të Slobodan Milosheviqit dhe bashkëpunë:orëve të tij, të cilët janë përgjegjës për vrasjen e mijëra shqiptarëve në Kosovë?

WIESEL: Jo, kjo nuk është e mundur. Këtu gjërat janë tejet të qarta. Mendoj që kriminelët, duke përfshirë këtu edhe zotëri Milosheviqin, duhet të sillen para drejtësisë. Milosheviq ka bërë krim kundër njerëzimit dhe të gjithë ata që kanë përbërë zingjirin e vdekjes në Kosovë, prej urdhërdhënësve e deri te ekzekutuesit, duhet të dënohen. Këtu s’mund të ketë mëshirë. Unë nuk shoh pra variant tjetër këtu, përveç përmbushjes së drejtësisë.

* Pas përvojës së rëndë, të tmerrshme të këtij viti, na duket që shqiptarët e Kosovës arritën deri te I njejti konkludim I cili përshkoi hebrenjtë që mbijetuan Holokaustin: Atdhe pa shtet nuk mund të ketë, gjegjësisht, shtetësia është një tipar themelor I atdheut. Si e vlerësoni ju këtë baraspeshim të Atdheut dhe shtetit?

 Shkëndinë duhet kërkuar edhe në hi

 WIESEL: Më duhet të ju them që në përgjithësi, nuk I dua shumë analogjitë apo krahasimet historike. Secili popull, secili vend I ka veçoritë e veta, ka historinë, mësimet dhe dëshirat e veta. Personalisht, nuk di aq shumë për Kosovën. Unë mendoj që do të duhej parë se si duhet përmbushur vullnetin nacional të shqiptarëve të Kosovës, posaçërisht tani, pas gjithë këtyre tmerreve të përjetuara, por unë nuk jam në pozitë që menjëherë, tani, të konkludoj që kosovarët duhet ta kenë shtetin e tyre. Për të bërë këtë, unë do të duhej të studioja çështjen e Kosovës nga të gjitha aspektet e mundshme.

* Evropa e viteve pas përfundimit të Luftës së Ftohtë, akoma është në kërkim të identitetit të vet I cili do të duhej të kishte si pikënisje mundësinë, që I del asaj para, e unifikimit politik dhe ekonomik të krejt kontinentit. Megjithatë, duket që Evropa vazhdon të ballafaqohet me ato dy mësimet hasidike, ku njëri, thekson që Bota është krijuar për mua, ndërsa tjetri që Unë jam hi dhe pluhur. Është e vërtetë që Evropa ka krijuar Qytetërimin antik dhe atë bashkëkohor, por poashtu, dy herë e ka sjellur këtë qytetërim para shkatërrimit. Ç’është për ju sot Evropa?

WIESEL: Evropa nuk lidhet vetë me hirin dhe pluhurin. Shpresa gjithnjë duhet të ngadhnjejë. E di që shpeshherë është vështirë të gjindet shpresa, por ajo përherë duhet të kërkohet. Veç hirit, gjithmonë ka edhe shkëndi. Ju parafrazuat një thënie shumë të bukur të mjeshtërve hasidik, por ata, na lanë edhe një porosi tjetër, poaq domethënëse: Nëse je duke kërkuar shkëndinë, kërko atë tek hiri. Pra, shpresa mund të gjindet edhe aty ku më së paku besohet që do të gjindet.

* Vitet e nëntëdhjeta, kur flitet për kahjet e Qytetërimit bashkëkohor, u shënuan edhe nga një profeci e njohur e Samual Huntingtonit, për konfliktin midis Perëndimit dhe Lindjes Islamike e cila do ta zëvëndësojë konfliktin gjysmëshekullorë të Perëndimit me Lindjen komuniste. Si gjykoni ju këtë profeci të Huntingtonit?

 WIESEL: Unë nuk jam profet.

* Decenie e fundit e këtij shekulli, gjithsesi do të shënohet në histori, në rradhë të parë për shkak të rënies së Komunizmit, ideologjisë, e cila tok me Nazizmin shënoi politikisht dhe të themi ashtu edhe në aspektin e viktimave, këtë qindvjeçarë. Megjithatë, duket që tani, popujt të cilët jetuan në Komunizëm, disi kanë humbur shpresën që gjërat në shtetet e tyre post-komuniste dhe para-demokratike, mund të ndryshojnë shpejt. Pse?

 Evropa do të jetë një dhe e vetme

 WIESEL: Pikësëpari, mbase do të duhej t’i pyetnin ata dhe jo mua. Ne natyrisht kuptojmë se ç’është duke ndodhur atje.

Unë besoj që demokracia është një vlerë universale dhe ajo duhet të lëshojë rrënjë dhe të hedh shtat edhe në Evropën ish komuniste. Me gjasë, ata popuj akoma kanë nevojë të mësojnë, ata nuk kanë përvojë të duhur. Por jam I bindur që këta popuj do të mësojnë që demokracia si sistem shoqëror është I pazëvëndësueshëm, se nuk ka substitut të vetin. Evropa do të jetë Evropë, një dhe e vetme, prej Perëndimit në Lindje dhe prej Veriut në Jug.

* Dihet që filozofi I madh, Teodor Adorno, kishte cilësuar si sakrilegj, shkruarjen e poezisë pas ndodhjes së Aushvicit në hartën politike të Perëndimit. Jim Morrison, një rock-autor, përkundrazi, mendonte që tek poezia ka të drejtë të mbijetojë Holokaustin. Ceslav Milosz, poeti që mori Nobelin për letërsi, shkurorizon lidhjen midis vargut dhe ndryshimit të Botës duke vendosur një tjetër lidhje, midis poezisë dhe shpëtimit të Botës, me gjasë, njashtu siç lutja është lidhje midis Njeriut dhe Hyut. A mendoni që letërsia, në fund të këtij shekulli aq të përgjakshëm, akoma ka fuqi të veten apo ajo është krejtësisht e pafuqishme?

 WIESEL: Unë jam shkrimtar, unë jam mësues, unë I përdori fjalët. Nuk di se a ka të drejtë këtu Adorno, Morrisoni, Miloszi apo dikush tjetër. Nuk mund ta di se kush ka të drejtë sepse unë nuk jam Zot. Nuk di dhe çfarë synimi ka dikush, një poet ta zëmë, me vargjet e tij. Por unë, personalisht, akoma besoj në fjalë.

* Ju jeni angazhuar, në shumë raste, në mbrojtje të të pafuqishmëve, të viktimave. A keni pasur dyshime gjatë këtij angazhimi. Sa është vështirë të mbrohen të drejtat e viktimave, të të shkelurve?

WIESEL: Unë kurrë nuk e kam konsideruar veten si një aktivist në politikë. Nuk jam politikan dhe nuk marr vesh shumë në politikë. Lëmia ime është literatura dhe filozofia. Por, kur është fjala për viktima, unë provoj të jem në anën e tyre, të ju ndihmojë, aq sa kjo është e mundur. Në Bosnjë dhe Hercegovinë dhe në Kosovë, unë kisha marrë anën e viktimës dhe nesër mund sërish të angazhohem në një rast tjetër, në anën e viktimës. Kam marrë këtë vendim shumë vite më parë, menjëherë pas përfundimit të Luftës së Dytë Botërore. Atëherë, I thash vetes: Dikush duhet të jetë me viktimën, dikush duhet të përkrah viktimën. Në atë rast, ka shpresë, ka gjasë që viktima do të mëkëmbet dhe do të shpëtojë.

* Përmendët aktivizimin e juaj në rastin e Bosnjës dhe të Kosovës. Autoriteti I juaj moral kishte peshë të madhe në këto dy raste. Madje, në rastin e Kosovës, ju ishit edhe I Deleguar Special I Presidentit amerikan Clinton, në shqyrtim të çështjes së refugjatëve kosovarë, të cilët ishin shpërndarë nëpër tërë Ballkanin?

 Jam vetëm një dëshmitar i të së vërtetës

 WIESEL: Kjo ka ndodhur sepse unë e njoh Presidentin Clinton dhe ai ka vlerësuar që unë mund të jem I efektshëm në shqyrtimin e kësaj çështjeje. Prandaj, unë vizitova rajonin, u takova me shumë refugjatë dhe autoritete vendore dhe përgatita një raport. Megjithatë, të thuhet që jam një “autoritet moral”, më duket që ky është një cilësim tepër I fuqishëm. Unë veten e shoh në rradhë të parë si një dëshmitar dhe prandaj, unë erdha në rajon, për të parë se ç’është duke ndodhur, për tu bërë një dëshmitar I të së vërtetës, një dëshmitar të cilit I besohet.

* Ndryshimet e mëdha në Botën e Shekullit XX, domososdoshmërisht, na duket neve, janë të lidhura me projektet mesianike të shpëtimit të Botës, dështimi I të të cilave sjell ngadhnjimin, e përkohshëm, të frymës nihiliste.

A mendoni që Qytetërimi mund të ekzistojë pa projektet e mëdha mesianike?

 WIESEL: Duhet ta kuptojmë që Mesianizmi është I barasvlershëm me shpresën që Bota ka kuptim dhe që në rrugëtimin tonë ne do të arrijmë diku. Unë jam hebre me një prejardhje tejet të qartë religjioze. Unë besoj në mesianizëm dhe tutje besoj që Shpëtimtari, Mesia, do të vijë. Natyrisht, këtu shtrohen pyetjet se kush është Mesia, ç’është ai në të vërtetë, cili është roli I tij në kohën tonë, në Botën e sotme. Por, kurrë nuk duhet harruar që Mesianizmi ka kuptimin e shpresës. Më kujtohet që Albert Camus, kur u zu fjala për shpresën, pat thënë: Duhet ta zbulojmë shpresën, poqëse ajo është zhdukur diku.

* Me pak fjalë, si do ta përshkruanit trashëgiminë që do ta lë prapa Shekulli I XX? Siç e dimë, ne pothuaj gjidemi në fund të këtij shekulli…

 Nuk duhet të jemi indiferent kur njerëzit vuajnë

 WIESEL: Për mua, trashëgimia e Shekullit XX është shumë e pikëlluar. Tragjeditë më të mëdha në historinë e njerëzimit ndodhën në këtë qindvjeçarë. Kishte shumë luftëra, shumë konflikte, shumë gjakderdhje, shumë dhunë, shumë urrejtje, shumë fanatizëm. Por, në anën tjetër, kur rikujtojmë të arriturat shkencore, ne kemi bërë një përparim të madh në shkencë, në dituri, në komunikim, në shumë aspekte. Në fillim të këtij shekulli, mendonim që është vetëm një gjithësi, tani e dimi që ka shumë sish. Kemi pra një përparim të madh shkencor dhe një prapakthim edhe më të madh në lëminë e moralit. Kam bindjen që një nga trashëgimitë që cilat këtu vlenë të përmendet është që nuk duhet të jemi indiferent kur njerëzit vuajnë. Në atë rast pra, kur e dimë që njerëzit po vuajnë, ne duhet bërë diçka për ta ndërprerë atë vuajtje.

* Më parë na that që nuk jeni profet. Megjithatë, nëse për pak çaste shndërrohemi në parashikues, ç’do të ndodhë në Shekullin e ardhshëm, sipas jush…

 WIESEL:…Nuk kam lidhje…Më besoni që nuk kam lidhje…

* A mund të bashkërenditet përparimi shkencor me drejtësinë dhe mirëqenien sociale…

 WIESEL: Me gjasë, ky është imperativi për Shekullin e ardhshëm. Duhet ta kemi edhe dimensionin moral në të gjitha çështjet tona, në të gjitha lëmitë: në shkencë, mjekësi, arsim, filozofi, madje edhe në politikë, ku ky dimension më së vështiri mund të njëmendësohet.

* Ju jeni edhe shkrimtar, prandaj, këtë bisedë mund ta përfundojmë me këtë pyetje: Cili është për ju shkrimtari më I rëndësishëm I këtij shekulli?

 WIESEL: Në këtë shekull?

* Po…

 WIESEL: Shpresoj që ju nuk po më pyetni seriozisht (qeshet). Megjithatë, nëse duhet të përgjigjem, do të thoja që shkrimtari më I rëndësishëm I këtij shekulli është Franc Kafka. /Lajmi.net/