Kohët e fundit kam pranuar shumë pyetje në lidhje me dialogun e ndërmjetësuar nga Bashkimi Evropian ndërmjet Prishtinës dhe Beogradit. A do të rifillojë seriozisht? A është vetëm në agoni apo i vdekur?

Sigurisht që ka qenë joproduktiv. Po i afrohemi vitit të 10-të që nga marrëveshja “politike” e Brukselit në vitin 2013. Një dekadë ngecjeje në Ballkan rrezikon të shpërbëjë paqen dhe stabilitetin rajonal. Thjesht dëgjoni Dugin:

Alexander Dugin, so called “Putin’s brain” announces Russia’s geopolitical agenda for the Balkans. The last 30 seconds are telling and chilling.pic.twitter.com/5mrObyZXWM

— Ivana Stradner ?? (@ivanastradner) May 8, 2022

Pra, a ka shpresë për përparim?

Momenti nuk është i përshtatshëm. Serbia është rreshtuar me Rusinë, jo vetëm në Ukrainë, dhe 49 për qind e Bosnje-Hercegovinës që drejtohet nga serbët është në “prehrin” e Moskës, ashtu siç e bën të qartë Dugin. SHBA, Britania e Madhe dhe Bashkimi Evropian janë të preokupuar për të ndihmuar ukrainasit t’i përgjigjen agresionit rus. Rajoni i Ballkanit është shumë më poshtë në listën e urgjencave.

Përveç kësaj, zgjedhjet në vitin 2022 dhe 2024 në SHBA do të përqendrojnë së shpejti vëmendjen amerikane në çështjet e brendshme. Të gjithë në Ballkan do të “mbajnë frymën” për të parë nëse Donald Trump ka një shans real për t’u rikthyer në Shtëpinë e Bardhë. Nese i duket mirë, Serbia do të dëshirojë që të vazhdojë pauzën e dialogut me Kosovën, pasi që Trump ishte dashamirës ndaj ambicieve territoriale të Beogradit. Nëse Prishtina dëshiron diçka nga dialogu, duhet ta arrijë atë së shpejti.

Pranimi i abuzimeve mund të jetë “e dështuar”

Duke dëgjuar deklaratat publike të Presidentes së Kosovës, Vjosa Osmani dhe kryeministrit Albin Kurti, mendoj se ata të dy do të dëshironin që presidenti serb, Aleksandër Vuçiq, të pranonte abuzimet e regjimit të Millosheviqit në Kosovë në vitet e ’90-ta. Vuçiq, i cili shërbeu në atë regjim, nuk ka qenë i gatshëm, si në publik ashtu edhe në privat t’i pranojë ato. Ai vuan nga një rast i rëndë i amnezisë dhe “balancës së rrejshme”. Kurti, i cili ka kaluar kohë duke e lexuar Sartre në burgjet serbe gjatë luftës së vitit 1999, e mban mend mirë. Asnjëri nuk ka një elektorat të brendshëm politik që dëshiron një marrëveshje.

Por, njohja e Vuçiqit për përpjekjet serbe që të spastronin etnikisht shqiptarët nga Kosova dhe për mijëra përdhunime nga forcat serbe do të hapnin rrugë për përmirësimin e bashkëpunimin, siç nxitet në rezolutën e Asamblesë së Përgjithshme të vitit 2010 që nisi dialogun. Kurti do të duhej të pranonte abuzimet e shqiptarëve ndaj serbëve dhe romëve, qoftë edhe shumë më të vogla në numër. Mirënjohje të tilla duhet të shoqërohen me një llogari sa më të plotë për personat e zhdukur nga të dyja qeveritë. Kjo do të hapte rrugën për shkëmbimin e trupave dhe parashikimin për memorializimin e duhur në të dy vendet.

Çështja e targave duhet të jetë më e lehtë

Duhet të ketë një mënyrë për të zgjidhur çështjen që shkaktoi një ‘brouhaha’ vjeshtën e kaluar: pranimi i ndërsjellë i targave. Deri më tani, negociatat për një zgjidhje të përhershme kanë dështuar, për shkak të refuzimit të Serbisë për të lejuar hyrjen e targave të Kosovës në vendin e tyre me të dhëna se nga e kanë origjinën. Praktika aktuale – e cila mbulon simbolet shtetërore në targat e Kosovës dhe Serbisë para se të lejohet hyrja – është një përmirësim modest i kërkesës paraprake të Serbisë që targat e Kosovës të zëvendësohen me ato serbe, por është ende e kotë dhe e mitur.

Pranimi i targave dhe dokumenteve të Kosovës nuk është i njëjtë me njohjen e Kosovës si shtet sovran. Pesë anëtarët jo-njohëse të Bashkimit Evropian pranojnë shumë dokumente të Kosovës dhe gjithashtu mbajnë përfaqësi diplomatike në Prishtinë. Edhe Serbia duhet të bëjë të njëjtën gjë.

Energjia elektrike është më e vështirë

Prishtina dëshiron që serbët në veri të Kosovës të fillojnë të paguajnë për energjinë elektrike, të cilën një kompani kosovare e ka ofruar falas që nga viti 1999. Kjo është e arsyeshme, por nëse Prishtina insiston se Beogradi mund të furnizojë energjinë elektrike nga Serbia, duke shkëputur më tej komunat veriore nga qeverisja e Prishtinës, një objektiv i rëndësishëm serb. Meqenëse dhjetëra milionë euro janë në diskutim dhe kjo nuk duhet të jetë e lehtë të zgjidhet vetë. Një zgjidhje më e gjerë financiare duhet të bëhet e mundur.

Pengesat

Ndërkohë që këto çështje hanë besimin e ndërsjellë, Serbia është riarmatosur dhe ka vendosur forca pranë dhe rreth Kosovës. Beogradi i thotë Uashingtonit se bashkëpunimi serb me NATO-n është shumë më i thellë dhe më i rëndësishëm se bashkëpunimi me Rusinë. Por, Ministria e Mbrojtjes vlerëson një maksimum historik në bashkëpunimin e mbrojtjes me Rusinë, e cila ka ofruar avionë luftarakë dhe tanke, si dhe shumë të mira të tjera. Vuçiq është lidhur gjithnjë e më shumë politikisht dhe ushtarakisht me Moskën dhe Pekinin, jo vetëm në Ukrainë. Ai pretendon mos-angazhim, por mbrojtja është e vështirë në një epke tensionesh gjeopolitike. Ai është anuar drejt Lindjes. Dugin e di se çfarë flet.

Në anën tjetër, Kosova nuk ka asnjë opsion mbrojtës, në mënyrë që të përballet me NATO-n, e cila është ende përgjegjëse për mbrojtjen e sovranitetit dhe integritetit territorial të Kosovës. Ushtria e Prishtinës, e cila mentoron SHBA-në dhe Britaninë e Madhe është planifikuar të jetë plotësisht funksionale në vitin 2027. Ajo do të jetë në përputhje me NATO-n. Disa nga ushtarët e saj tashmë janë në shërbim të ushtrisë amerikane. Kosova mirëpriti shpejtë refugjatët afganë dhe tani ukrainas, gjithashtu ka mbështetur sanksionet e Perëndimit ndaj Rusisë dhe po ofron trajnime për çminim.

Pra, dialogu nuk është vetëm ndërmjet Kosovës dhe Serbisë, por edhe mes Perëndimit dhe Lindjes. Siç ka thënë Lenini: “Më trego kush janë miqtë e tu, unë të them se çfarë je”.

Ndoshta më i vogël është më mirë tani për tani

Situata nuk është “e pjekur” për një marrëveshje të madhe. Para vitit 2010, kur u publikua versioni më politik i dialogut, dialogu u fokusua në çështje të vogla “teknike” si kodi ndërkombëtar i thirrjes së Kosovës, kthimi i artefakteve kulturore dhe njohja reciproke e diplomave. Ndoshta është koha për t’u kthyer tek ata – duke përfshirë personat e zhdukur dhe targat. Një mundësi tjetër është një negocim rajonal i parimeve bazë të sjelljes së ndërsjellë, të cilat mungojnë shumë. Asnjëra ide nuk është aq madhështore sa “normalizimi i marrëdhënieve” apo njohja reciproke. Por, ndoshta më e vogël është më mirë tani për tani.