Sulmet e Izraelit ndaj Iranit kishin një qëllim të pakapshëm dhe me rrezik të lartë – zhdukjen e programit bërthamor kontrovers të vendit.

Izraeli shënjestroi tri objekte kryesore bërthamore Natanz, Isfahan dhe Fordow, dhe një numër shkencëtarësh të përfshirë në kërkimin dhe zhvillimin bërthamor.

Shkalla e dëmit po fillon të bëhet e dukshme, me imazhe satelitore dhe analiza të ekspertëve që lënë të kuptohet se sulmet patën një ndikim të rëndësishëm në të paktën dy nga vendet, por shumë gjëra mbeten të paqarta pasi secila palë dha vlerësime të parashikueshme kontradiktore.

Një zyrtar ushtarak izraelit tha të shtunën se sulmet në objektet bërthamore në Natanz dhe Isfahan ishin në gjendje të dëmtonin vendet “në mënyrë të konsiderueshme”, ndërsa Irani pretendoi se dëmtimi ishte i kufizuar.

“I gjithë zinxhiri i furnizimit (bërthamor) është ndërprerë”, tha për CNN të dielën Ali Vaez, drejtori i Projektit të Iranit në Grupin Ndërkombëtar të Krizave.

Vaez theksoi rëndësinë e çdo vendi bërthamor të synuar, të cilët janë të gjithë të përfshirë në sekuencën komplekse të hapave të kërkuar për të krijuar një armë bërthamore.

“Ky zinxhir tani është thyer, por mund të ribashkohet brenda pak muajsh, sepse Irani ka si njohuritë ashtu edhe materialin që kërkohet për të. Ky nuk është një problem që do të zhduket thjesht me sulme ajrore.”

Natanz

Vlerësimet fillestare tregojnë se sulmet në Natanz ishin efektive, duke shkuar përtej dëmtimit sipërfaqësor të strukturave të jashtme dhe duke ndërprerë energjinë elektrike në nivelet e poshtme ku ruhen centrifugat e përdorura për të pasuruar uraniumin, thanë dy zyrtarë amerikanë për CNN.

“Ky ishte një sulm i shpejtë me spektër të plotë”, tha një burim tjetër i njohur me vlerësimet.

Sulmet shkatërruan pjesën mbitokësore të fabrikës pilot të pasurimit të karburantit të Natanzit, një vend i gjerë që ka qenë në funksion që nga viti 2003 dhe ku Irani kishte pasuruar uranium deri në 60 për qind pastërti, sipas Agjencisë Ndërkombëtare të Energjisë Atomike (IAEA). Uraniumi i gradës për armë pasurohet deri në 90 për qind.

Infrastruktura elektrike në Natanz, duke përfshirë ndërtesën kryesore të furnizimit me energji, gjeneratorët e emergjencës dhe rezervë, u shkatërrua gjithashtu, tha IAEA.

Ky vlerësim mbështetet nga dy zyrtarët amerikanë, të cilët i thanë CNN se energjia elektrike u ndërpre në nivelet e poshtme ku ruhen centrifugat e përdorura për të pasuruar uraniumin.

Ky aspekt i operacionit është thelbësor, pasi pjesa më e madhe e objektit të Natanzit është shumë e fortifikuar dhe nëntokësore, kështu që ndërprerja e energjisë në ato pjesë të objektit është mënyra më efektive për të ndikuar në pajisjet dhe makineritë nëntokësore.

Natanzi ka gjashtë ndërtesa mbi tokë dhe tri nëntokësore, dy prej të cilave mund të mbajnë 50 mijë centrifuga, sipas Iniciativës jofitimprurëse të Kërcënimit Bërthamor.

Isfahan

Shkalla e dëmit në fabrikën bërthamore Isfahan në Iranin qendror ishte më e vështirë për t’u analizuar në orët pas goditjes, me pretendime kontradiktore mbi ndikimin e sulmit që u shfaqën në Izrael dhe Iran. Megjithatë, IAEA tha më vonë të shtunën se katër ndërtesa kritike në vend u dëmtuan.

Ky vlerësim dukej se binte ndesh me pretendimet e mëparshme nga Behrouz Kamalvandi, zëdhënësi i Organizatës së Energjisë Atomike të Iranit, i cili tha të shtunën se dëmi ishte i kufizuar.

Imazhet satelitore të vendit të shtunën treguan dëme të qarta në tri struktura në kompleksin e gjerë. E katërta e cituar nga IAEA nuk ishte menjëherë e dukshme në imazhe.

Fordow

Fabrika e pasurimit të karburantit Fordow është një vend shumë më i vështirë për t’u synuar, pasi ndodhet thellë në malet pranë Qom në Iranin verior, dhe strehon centrifuga të avancuara, raporton KP.

Izraeli e shënjestroi vendin gjatë sulmeve të së premtes, por IAEA tha se nuk u prek dhe IDF nuk ka pretenduar ndonjë dëm të konsiderueshëm. Imazhet satelitore duket se e mbështesin këtë vlerësim. Dëmtime të vogla duken të dukshme në imazhet satelitore nga Maxar të shtunën.

Fordow mund të jetë vendimtar për suksesin e Izraelit. Në vitin 2023, Agjencia Ndërkombëtare e Energjisë Atomike në Vjenë konfirmoi se grimca uraniumi të pasuruara në pastërti 83.7 për qind që është afër niveleve të pasurimit prej 90 për qind të nevojshme për të bërë një bombë bërthamore, ishin gjetur në Fordow.