Lufta për dominim në Arktik dhe burimet e tij të mëdha minerale, si dhe rrugët kryesore ujore, po bëhet gjithnjë e më intensive dhe kulmoi këtë javë kur presidenti i sapo zgjedhur i SHBA-së Donald Trump tha se nuk përjashtonte veprimet ushtarake që synonin marrjen e Grenlandës nga SHBA-ja.

Një ndihmës i lartë i Trump konfirmoi se SHBA e sheh Rusinë gjithnjë e më luftarake si një rivale për dominimin në Arktik.

“Kjo nuk ka të bëjë vetëm me Grenlandën. Kjo ka të bëjë me Arktikun. Ju keni Rusinë që përpiqet të bëhet mbret… Është nafta dhe gazi. Është siguria jonë kombëtare. Është minerale kyçe”, tha Mike Waltz për Fox News.

Vendet e tjera të Arktikut po monitorojnë situatën me kujdes. Midis tyre është Norvegjia me arkipelagun e saj Svalbard në veriun e largët të akullt, i cili mund të tërheqë ambiciet imperialiste të presidentit rus Vladimir Putin.

Kryeministri norvegjez Jonas Gahr Store hodhi poshtë dje çdo shqetësim në lidhje me cenimin e mundshme të arkipelagut. Duke përsëritur se Svalbard është i sigurt, kryeministri norvegjez tha në lidhje me komentet e Trump për Grenlandën se “nuk është e drejtë të sugjerohet se dikush do të merr territorin e një vendi tjetër”.

“Svalbard është Norvegjia dhe Svalbard është i sigurt,” tha Store për NRK.

Por Svalbard shtrihet përgjatë rrugës detare që Flota Veriore e Rusisë duhet ta merr për të arritur në Atlantik, duke e bërë atë në aspektin strategjik të rëndësishëm për Moskën edhe pse Rusia tashmë zotëron më shumë territor Arktik se çdo vend tjetër.

Disa vendbanime në Svalbard, shtëpia e rreth 2.500 njerëzve, janë të banuara nga rusë, që datojnë që nga epoka sovjetike, të cilët kryesisht jetojnë në qytetin e dytë më të madh Barentsburg. Ishulli është gjithashtu shtëpia e Piramida, një qytet i braktisur i minierave të qymyrit, ku një statujë e Leninit ka pamje në sheshin qendror.

Sot, vetëm Rusia dhe Norvegjia shfrytëzojnë burimet natyrore të Svalbardit. Traktati i Svalbardit, i nënshkruar në vitin 1920, i jep Norvegjisë sovranitet mbi arkipelagun, por i lejon të gjithë nënshkruesit e tjerë të shfrytëzojnë burimet e tij natyrore, që aktualisht përfshin 48 palë, duke përfshirë SHBA-në, Rusinë dhe Japoninë.

Megjithatë, sot këtë të drejtë e ushtrojnë vetëm Rusia dhe Norvegjia. Falë së njëjtës marrëveshje, Svalbard është një zonë e çmilitarizuar, pa viza dhe tërheq kryesisht studiues dhe turistë. Shumica e banorëve punojnë në miniera.

Në vitin 2022, kur Norvegjia filloi të bllokonte anijet ruse në rrugën për në Barentsburg për të respektuar sanksionet ekonomike që synonin Moskën, Kremlini akuzoi Norvegjinë për shkelje të të drejtave të njeriut.

Në vitin 2024, Rusia provokoi duke vendosur flamuj sovjetikë në Barentsburg dhe Piramida dhe njoftoi se do të hapte një qendër të re shkencore për kërkime polare.

Rreziku më i madh që vjen me fiksimin e Trump për marrjen e Grenlandës është frymëzimi i mundshëm që mund t’u jep fuqive rivale për të filluar të veprojnë në të njëjtën frymë imperialiste, kanë paralajmëruar vëzhguesit e Arktikut.

Andreas Osthagen, një studiues pranë Institutit Fridtjof Nansen në Oslo, tha për Politico se deklaratat sikurse ajo e Trump mund të provokojnë akterë të tjerë, veçanërisht Rusinë ose Kinën, të shohin “përdorimin e forcës ushtarake kundër një vendi tjetër për të ndjekur interesat kombëtare si një mjet legjitim të operacioneve në rajon.”

Për Kinën, agresioni kundër Tajvanit është aktualisht më i mundshëm sesa agresioni kundër Arktikut.

“Kjo, sigurisht, është ajo që SHBA dhe rendi perëndimor janë përpjekur të kundërshtojnë për shtatë ose tetë dekadat e fundit. Grenlanda është mjaft larg nga Rusia. Unë do të shqetësohesha më shumë për objektivat e tjerë si kufiri finlandez, arkipelagu norvegjez Svalbard apo edhe kufiri detar midis SHBA-së dhe Rusisë. Mendoj se ato janë më të cenueshme se Grenlanda në vetvete,” tha Osthagen.

Ndërsa Osthagen tha se Pekini mund të mos ketë ambicie ushtarake, në tetor të vitit të kaluar dy kongresistë amerikanë, një demokrat dhe një republikan, sugjeruan se Norvegjia nuk kishte kontroll të mjaftueshëm mbi studiuesit kinezë në Svalbard në stacionin e lumit të verdhë, ku po zhvillohen studime shkencore.

“Norvegjia duhet sinqerisht të ri-mendojë politikën e saj të sigurisë. Bëhet fjalë për Svalbard dhe Arktik. Ne duhet të shqetësohemi që Svalbard mund të përdoret si një mjet pazaresh në marrëveshjet që lidhen me sigurinë e Arktikut,” tha Tore Wig nga Departamenti i Shkencave Politike pranë Universitetit të Oslos.

Duke folur për perspektivën e Uashingtonit dhe Moskës që të përpiqen të ndajnë Arktikun, Wig thotë se “gjithçka vihet në pikëpyetje” nëse SHBA nuk respekton marrëveshjet ndërkombëtare, siç tregon Trump në komentet e tij për Grenlandën.

Pavarësisht retorikës së ashpër nga kampi Trump, është ende e mundur të reduktohen tensionet mbi Grenlandën, sipas një eksperti amerikan transatlantik.

“Mendoj se u takon danezëve dhe grenlandezëve të shkojnë te Trump dhe të thonë ‘çfarë problemi është’ dhe të punojnë së bashku për ta zgjidhur”, tha Jim Townsend, një ish-zyrtar i lartë i Pentagonit për NATO-n dhe Evropën.

“Blerja nuk është zgjidhja e duhur këtu. Së paku, zbuloni se cilat janë specifikat sepse Trump nuk ka thënë se cilat janë shqetësimet e tij,” shtoi Townsend.