Nga Majlinda Bregu & Tanja Mishçeviq

Është tetor 2020. Të gjithë kemi jetuar jetën tonë në korsinë e ngadaltë për muaj me radhë. Gjashtë muaj më parë të gjithë kemi menduar se pandemia e shkaktuar nga COVID 19 do të ishte përmbajtur deri në fund të verës dhe se do të ktheheshim në mënyrat tona të zakonshme të jetesës. Sot, ndërsa e shkruajmë këtë, duke punuar nga shtëpitë në Tiranë dhe Beograd, është e qartë se mënyrat e zakonshme të jetesës kanë ndryshuar, duke na ndryshuar gjithashtu, në mënyrë drastike.

Veshja e maskave, distancimi fizik, shmangia e përqafimeve miqësore pas mos shikimit të gjatë, takimi, puna dhe shkollimi në internet… është krejt normalja e re tani dhe nuk mund të mos ndiejmë nostalgji për të gjitha gjërat që kemi marrë si të mirëqena më parë. Dhe ndërsa jemi duke pritur për zgjidhje shkencore për këtë armik me madhësi mikroskopike, por fatale, ne po punojmë dhe luftojmë luftërat tona për të mbajtur besimin dhe për të përdorur mundësinë për t’i bërë gjërat më mirë – tani është koha, pasi kemi kuptuar se sa relative dhe e pasigurt gjithçka është.

Pasojat e këtij armiku të vogël, të përbashkët janë ngritja e kokës së tyre të shëmtuar. Isshtë e dukshme në të gjithë botën. Në rajonin tonë, Ballkanin Perëndimor, aq shumë, pasi si ekonomikisht ashtu edhe shoqëror, kemi hyrë në pandemi me disa avantazhe të mëdha krahasuar me fqinjët tanë të BE-së.

Shëndeti për një, vija e përparme e luftës kundër virusit është një ilustrim i mirë, pasi investimet e Ballkanit Perëndimor në këtë sektor para pandemisë ishin shumë modeste – duke filluar nga 2.9% në maksimum 5.4% të PBB (krahasuar me 7% të mesatares së BE, duke mos harruar që në mënyrë kumulative ne flasim për shumë më shumë para pasi PBB-ja e rajonit nuk krahasohet me atë të BE-së).

Pra, kjo neglizhencë tradicionale e sektorit shëndetësor, megjithë shumë përpjekje për të reformuar, na la me vetëm 2.3 mjekë në krye të 1000 qytetarëve (mesatarja e BE: 3.7), 5 infermiere (BE: 8.6) dhe as 4 shtretër (BE: 6.1) – kjo bëri një shkurtore në ‘listat e zeza’ në kategoritë e numrit të qytetarëve të infektuar për 100,000. Kombinuar me investime po aq modeste në kërkime, burimi përfundimtar i gjetjes së kurës (rreth 1% e PBB-së është mesatarja e BB), ndikimi social ishte i garantuar – ankthi në të gjithë bordin për atë që do të ndodhte.

As ndikimi ekonomik nuk po bie shkurt. Mjafton të shkosh në qendrën më të afërt tregtare, të shikosh përreth dhe të numërosh sa dyqane janë mbyllur tashmë. Ky është vetëm një domino në të gjithë efektin – duke ulur vendet e punës dhe papunësinë në rajon me 15% nga marsi në korrik të këtij viti. Sidomos e goditur rëndë është rinia, papunësia e së cilës u rrit me 27%, duke e çuar numrin e të rinjve të papunë në gati 800,000, ndërsa papunësia e grave arriti në 53%.

A është tashmë recesioni këtu?

Disa vlerësime të ekspertëve thonë se Ballkani Perëndimor do të përjetojë recesionin e tyre më të keq në dy dekadat e fundit. Dhe duket sikur tashmë ka filluar. Kapaciteti i dobët i kujdesit shëndetësor, një mbështetje e madhe në flukset e kapitalit dhe, në disa raste, një varësi e fortë nga turizmi do të përkeqësojë shkallën dhe kohëzgjatjen e rënies sonë ekonomike.

Rritja rajonale parashikohet të bjerë në -5.1%. Rënia e PBB-së në tremujorin e dytë të këtij viti është goditëse, në disa raste deri në -20%, kryesisht për shkak të kolapsit në turizëm (Tabela 1). Ndërsa çdo re ka një rresht argjendi, ka edhe disa lajme të mira – rritja në rajon pritet të rimëkëmbet në 3.4% në 2021.

Por, rënia e IHD-ve për vitin 2020 është tashmë në 40%, dhe mbajtja e kompanive të lëngshme, nxitja e investimeve në industritë e lidhura me COVID-19 dhe mbajtja gjallë e zinxhirëve të furnizimit duhet të jetë një përparësi. Deficiti i llogarisë rrjedhëse të rajonit qëndron në 6% të PBB-së, niveli më i lartë në 5 vitet e fundit, duke sugjeruar që pozicionet e jashtme në shumë ekonomi të mbeten të prekshme.

COVID-19, Goditi në Turizëm

Gjashtë ekonomitë e Ballkanit Perëndimor raportuan 75% ulje të vizitorëve ndërkombëtarë në gjysmën e parë të vitit 2020 krahasuar me 2019 dhe një kthim në nivelet e rritjes para-COVID 2019 pritet të zgjasë midis 3 dhe 4 vjet.

Niveli i pushimeve nga puna është mesatarisht 15-20% për punonjësit me kohë të plotë dhe 30-40% për punonjësit me kohë të pjesshme. Për ta vënë këtë në perspektivë këtu janë disa shifra që dëshmojnë për madhësinë e këtyre humbjeve: më shumë se 12 milion njerëz vizituan rajonin vitin e kaluar, gjë që na solli një fitim prej 7.2 miliardë euro!

Turizmi bën 10.2% të PBB-së së rajonit dhe përbën më shumë se 25% të eksporteve! Mesatarisht, 11.4% e totalit të të punësuarve në Ballkanin Perëndimor vijnë nga ky sektor.

Filloni rikuperimin tani

Duke pasur parasysh dobësitë dërrmuese të pjesës sonë të Evropës dhe fushën e dëmeve, është e qartë se do të na duhet një ndihmë si dhe të mbledhim forcat tona për të kapërcyer këtë sfidë të vështirë.

Dhe edhe një herë, Bashkimi Evropian (BE), partneri i besueshëm i rajonit, ka ndërhyrë, me 9 miliardë euro të parashikuara në Planin e tyre të Investimeve Ekonomike (EIP) të Komisionit Evropian të paraqitur në fillim të kësaj jave, i cili vjen në kohën e duhur. Së bashku me 3.3 miliardë euro të shpallura tashmë për të luftuar shpërthimin e pandemisë, është një shtysë për të ecur më shpejt me zhvillimin ekonomik, por gjithashtu edhe një herë riafirmon mbështetjen e qartë për perspektivën evropiane të Ballkanit Perëndimor.

Ky investim i BE, i mbështetur nga Facility e Garantimit të Ballkanit Perëndimor, ka një potencial për të tërhequr 20 miliardë euro më shumë nga investimet publike dhe private. Kur ta vendosni së bashku, kjo bën që deri në 32.3 miliardë EUR të derdhen në rajon – një stimul masiv – pothuajse 30% e PBB-së 100 miliardë Euro të Ballkanit Perëndimor.

Plani është shumë specifik: investimi në transport të qëndrueshëm (rrugët dhe hekurudha, lidhja e kryeqyteteve të rajonit), energjia e pastër, mjedisi dhe klima, e ardhmja dixhitale dhe kapitali njerëzor, por gjithashtu rritja e sektorit privat dhe investimeve. E fundit, por jo më pak e rëndësishmja, ajo kërkon ndërtimin e një Tregu të Përbashkët Rajonal, i cili do të kapërcejë hendekun e konvergjencës ekonomike midis ekonomive të Ballkanit Perëndimor dhe BE.

Bashkëpunimi rajonal është një mjet për shërim më të shpejtë

Mënyra për të dalë nga kjo është së bashku – përmes veprimeve të përbashkëta për qëllimet e përbashkëta. Kjo është ajo ku Këshilli i Bashkëpunimit Rajonal (RCC) gjen zonën e tij të rehatisë, në këto rrethana zone jashtë zonës së rehatisë ’: Ne kemi zhvilluar këtë zgjidhje të qëndrueshme, të bërë me porosi për të plotësuar aspiratat dhe aftësitë e rajonit me realitetet. Tregu i Përbashkët Rajonal – agjenda për periudhën 2021-2024 për të cilën RCC me partnerët dhe qeveritë e BB ka punuar pa u lodhur për disa muajt e fundit bazohet në qasjen e katër lirive, duke pasqyruar nga afër parimet, rregullat dhe rregulloret e Tregut Unik të BE-së.

Sipas një studimi të Bankës Botërore, një integrim i tillë i zgjeruar i tregut të Ballkanit Perëndimor mund të sjellë një rritje shtesë të 6.7% të PBB-së në rajon.

Kjo agjendë ambicioze përbëhet nga veprime të synuara në katër fusha kryesore. Së pari, lëvizja e lirë e mallrave, shërbimeve, kapitalit dhe njerëzve, përfshirë masat ndërsektoriale, të tilla si Green Lanes, për të rreshtuar me rregullat dhe standardet në përputhje me BE dhe për të siguruar mundësi për ndërmarrjet dhe qytetarët.

Për më tepër, ekziston zona rajonale e investimeve për të harmonizuar politikat e investimeve me standardet e BE-së dhe praktikat më të mira ndërkombëtare dhe për të promovuar rajonin për investitorët e huaj dhe brenda-rajonalë. Këtu shohim një potencial të madh – më shumë investime që vijnë në rajon, të cilat do të bëhen miqësore me investitorët, duke adresuar njëkohësisht vendet më të dobëta të rajonit: papunësia dhe ikja e trurit.

Së treti, zhvillimi i zonës dixhitale rajonale për të integruar Ballkanin Perëndimor në tregun dixhital pan-Evropian; dhe së fundmi zhvillimin e një zone rajonale industriale dhe inovative për të transformuar sektorët industrialë, për të formuar zinxhirët e vlerave që ata i përkasin dhe për t’i përgatitur ata për realitetin e sotëm dhe sfidat e së nesërmes.

Axhenda e fundit, por jo më pak e rëndësishmja; të gjitha aktivitetet do të kenë qasje të gjelbër, duke pasqyruar Marrëveshjen e Gjelbër të BE-së dhe duke e përkthyer atë në Agjendën e Gjelbër të Ballkanit Perëndimor.

Fati ynë është në duart tona

Pra, ne po hedhim bazat – EIP dhe Tregu i Përbashkët Rajonal 2021-2024 që përbëjnë një element të rëndësishëm të një rigjenerimi afatgjatë të Ballkanit Perëndimor.

Kjo siguron një potencial të madh për rritje të qëndrueshme ekonomike dhe transformim të plotë socio-ekonomik të rajonit. Përkthyer praktikisht: rrugë dhe hekurudha më të mira, punë më shumë dhe më të mira, konkurrencë e shëndetshme, ajër më i pastër, lumenj. Në kohë të tilla bashkëpunimi i ankoruar / bashkepunim / saradnja / suradnja / саработка / сарадња merr më shumë rëndësi.

Por, si në çdo gjë tjetër, e gjitha varet nga faktori njerëzor – gatishmëria dhe gatishmëria për të bërë ndryshimin. Ne e provojmë veten në atë çdo ditë. Klubi ynë RCC nuk do të vlejë asnjë monedhë nëse nuk luajmë së bashku si një e tërë.

Dhe e tëra është tjetër përveç shumës së pjesëve – tha dikush.