Çfarë dallimi në krahasim me vitet 1990: Edhe asokohe pati një valë dhune raciste në Gjermani. Në nëntor 1992 gjetën vdekjen një grua dhe dy vajza në Mölln, në maj 1993 pesë gra të reja dhe një vajzë në Solingen. Në të dyja rastet ekstremistë të djathtë u vunë zjarrin shtëpive të familjeve turke.

Edhe atëherë pati ceremoni të përmortshme për të vdekurit. Por ish-kancelari Helmut Kohl, refuzoi të merrte pjesë në to. Zdhënësi qeveritar atëherë bëri me dije, se kancelari ka takime më të rëndësishme e nuk mund t’i shtyjë ato për “turizëm ngushëllimi”. Ky formulim pak më vonë u klasifikua madje në listën e përcaktimit të “fjalës më të shëmtuar” të vitit. Me gjasë ateherë Kohl pati menduar se aktet konsideroheshin si “ksenofobi” dhe viktimat ishin të gjitha papërjashtim të huaj. Empatia për familjet turke dhe të gjithë, që asokohe jetonin me frikë prej sulmeve të tjera të mundshme, nuk do t’i kishin sjellë atij vota. Përkundrazi ndoshta do t’i kishin kushtuar humbje të shumë votave.

A është përmirësuar Gjermania sot?

Natyrisht është dhe mbetet skandal, që sot sërish (ose thënë më mirë: ende) në Gjermani ka viktima të dhunës raciste. Por të paktën qëndrimi ndaj këtij skandali në vështrim të parë ka ndryshuar në Republikën Federale. Prania e politikanëve drejtues në vendin e krimit për të biseduar me të afërmit e viktimave, është sot e vetëkuptueshme. Që ceremonia e përmortshme të mërkurën në Hanau kishte si moto “Viktimat nuk ishin të huaj”, është një sinjal vendimtar që duhej të ishte dhënë me kohë.

Si mund të ishte ndryshe? Katër të vdekur ishin nënshtetas gjermanë, shumica e tyre kishin lindur e ishin rritur këtu, 22 vjeçari Ferhat Unvar nuk e kishte parë kurrë atdheun kurd të gjyshërve të tij. Ata të gjithë kanë jetuar e kanë punuar këtu, kanë paguar taksat e kanë pasur këtu miq e familjet. Vërtetë ata nuk quheshin Müller, Meier apo Schmidt dhe as nuk ishin bjond, por – ashtu si miliona qytetarë të tjerë me rrënjë nga vende të tjera – Ishin pjesë e kësaj shoqërie. E madje pjesë gjithnjë e më e domosdoshme e saj.

Presidenti Frank-Walter Steinmeier sërish mbajti një fjalim reflektues dhe njëkohësisht luftarak për demokracinë dhe kundër urrejtjes. Kështu është mirë, e kjo është e rëndësishme. Por a mjafton vetëm kaq?

“Ne duam të shohim vepra”

Viktimat dhe familjet e miqtë e tyre – ata ishin në fokus të mërkurën në Hanau – e dinë vet fare mirë, se çfarë do të thotë përjashtim dhe racizëm në Gjermani. Të dyja bëhen vazhdimisht të dukshme.

Kemal Kocac, pronari i kioskës në Hanau, që i njihte personalisht shumicën e viktimave, në fjalën e tij të mbajtur spontanisht formuloi qartazi thelbin e problemit: “Unë nuk dua të dëgjoj më fjalë, por të shoh vepra, në mënyrë që kjo të mos përsëritet më.” E më tej ai theksoi: “Unë nuk dua të kem frikë!”

Apel ndaj gjithë shoqërisë

Ky apel, që Kocac ia adresoi “levës më të madhe të pushtetit” në të vërtetë drejtohet ndaj të gjithë shoqërisë: Vargjet me drita, rojet e nderit dhe ceremonitë e përmortshme që transmetohen në ekranet e mëdha nuk mjaftojnë – ato vetëm mund të japin një sinjal. Ajo që kërkohet është një “JO” e fortë, aty ku propagandohet urrejtja; kërkohet kurajo civile, aty ku ndokush nënçmohet apo sulmohet për shkak të pamjes, emrit apo gjuhës. Kjo duhet bërë jo ndonjëherë, por pikërisht atëherë dhe aty ku ndodh. E jo prej ndonjerit, por prej kujtdo që ndodhet në vendngjarje.

Vetëm kur kjo të bëhet e vetëkuptoeshme, Gjermania do të jetë vërtetë e avancuar. Sepse kështu Kemal Kocac e miliona të tjerë nuk kanë përse të kenë më frikë dhe as të ndihen si qytetarë të kategorisë së dytë./DW