Prishtina ka nevojë për një xhami të re, por përpjekjet e Turqisë për të gjykuar shtetin e ri të Ballkanit me investime dhe avokim janë duke bërë disa shqetësime.

Një renditje e xhamisë së re të planifikuar të Prishtinës. Kritikët thonë se stili është shumë turk.

Gjashtë vjet pasi udhëheqësit islamikë dhe zyrtarët qeveritarë vendosën gurthemelin e xhamisë së re qendrore të Prishtinës – një pllakë guri e fshehur nën barërat e këqija në një parking.

Tërheqja e barërat e këqija zbulon se është e mbuluar me mbishkrime të kuqe të ndritshme – kërcënime me vdekje për Muftiun e Kosovës, së bashku me fjalët: “Asnjë xhami turke ose do të ketë gjak”.

Ka pasur polemika rreth dizajnit, duke përfshirë edhe refuzimin e planeve të hartuara nga arkitektë me famë, përfshirë Zaha Hadid në favor të një kopje të karbonit të ndonjë numri të xhamive të stilit osman, të vjetra me shekuj, shkruan “The Guardian”, transmeton lajmi.net.

Por tani duket se ky vend në lagjen Dardania në Prishtinë do të marrë xhaminë e re. Ndërtimi do të fillojë në pranverë.

Xhamia është një dhuratë nga Turqia në këtë shtet ballkanik prej 1.8 milion, që festoi 10 vjetorin e pavarësisë më 2018. Dekada ka qenë e mbushur. Njëzet vjet pas luftës me Serbinë fqinje që vranë mijëra dhe zhvendosën qindra mijëra më shumë, Serbia ende e konsideron Kosovën si territorin e saj. Disa udhëheqës kryesorë fetarë myslimanë të vendit – Kosova është 95% muslimanë – thonë se dhjetëra xhami të shkatërruara ende nuk janë rindërtuar.

“Në Evropë ata nuk kanë një fshat të vetëm pa kishë, por këtu në Kosovë janë të paktën 50 fshatra pa një xhami”, vë në dukje myftiu Naim Tërnava në zyrat e tij pranë Xhamisë Perandorake të qytetit. Në festat islame, turma e adhuruesve në këtë xhami të epokës osmane, e ndërtuar në vitin 1461, shpesh derdhet në rrugë jashtë. Tërnava është befasuar nga debati i nxehtë mbi xhaminë e re të Prishtinës – për të, është një domosdoshmëri praktike, “për adhurimin e Perëndisë dhe asgjë tjetër”.

Kosova ende po përpiqet të krijojë një vend për vete në një pjesë të rëndësishme të Evropës mes perspektivave të dobëta ekonomike. Shteti i ri ka nevojë për të gjithë miqtë që mund të marrë.

Ndër pretendentët e saj është Turqia, e cila ka bërë investime të mëdha atje dhe ka qenë një avokat i fortë për njohjen e saj ndërkombëtare dhe anëtarësimin përfundimtar në NATO dhe BE. Ndërsa presidenti turk Rexhep Tajip Erdogan e shprehu atë në një vizitë të vitit 2013 në vend: “Turqia është Kosova dhe Kosova është Turqia”.

Këto fjalë rezonojnë në një Turqi, politika e jashtme e të cilës është karakterizuar si “neo-otomanizëm”. Kosova nuk luan rol të vogël në historinë perandorake të Turqisë: Beteja e Kosovës në vitin 1389 pësoi humbjen e Mbretërisë mesjetare të Serbisë dhe fillimin e pushtimit osman të Evropës Juglindore. Perandoria vazhdoi të sundojë Kosovën për gati 500 vjet, duke sjellë me vete islamin dhe shumë ndikime të tjera kulturore.

Një xhami e madhe nuk do të dukej e paqëndrueshme në Prishtinë, prandaj pse polemika? Kur kryetari i atëhershëm i Prishtinës, Isa Mustafa, vuri gurin themeltar, toka tashmë ishte dhuruar nga bashkia lokale. Mustafa vazhdoi të bëhej kryeministër i Kosovës, një pozicion që mbajti deri në vitin e kaluar, por xhamia nuk u ndërtua kurrë.

Bashkësia islame e qytetit pretendon se u desh një kohë e gjatë për të zgjedhur dizajnin fitues dhe për t’u siguruar se do të “përshtatet lokacioni”. Qeveria komunale e Prishtinës tërhoqi këmbët në miratimin e xhamisë, por këtë vit më në fund dha leje, duke iu nënshtruar një leje ndërtimi.

Kundërshtimi ndaj shumë xhamive të reja anembanë Evropës është i rrënjosur nga frika e Islamit, por me 19 nga çdo 20 njerëz këtu mysliman, rezistenca ndaj xhamisë së re të Prishtinës nuk përputhet me këtë prirje. Disa banorë vendas durojnë atë që e shohin si një simbol të ndikimit mbizotërues të Turqisë, ndërsa të tjerët dyshojnë në kthimin e besimit në një hapësirë ​​publike laike dhe post-socialiste.

Ndër kundërshtarët më të zëshëm të projektit janë arkitektë lokalë. Edhe pse tenderi publik theksoi nevojën për një ndërtesë origjinale, dizajni i zgjedhur është klasik osman. Projekti është duke u mbikëqyrur nga drejtoria e shtetit turk për çështjet fetare, Diyanet, e cila ka ndërtuar dhjetra xhami të tjera nëpër botën islamike vitet e fundit, në një masë që disa e përshkruajnë si një mjet kryesor të lojës së pushtetit të Turqisë.

Diyanet thotë se xhamia do të bazohet në xhaminë e famshme Selimiye të shekullit të 16 në Edirne, në veri-perëndim të Turqisë. Shkurtimisht, xhamia e re e Prishtinës do të ngjajë më shumë me qindra të ndërtuara anembanë Ballkanit nën sundimin turk – vetëm shumë më të mëdha.

“Mbi 30 dizajne u paraqitën vetëm disa muaj pasi thirrja për dizajnet u bë në vitin 2012. Edhe Zaha Hadid propozoi një dizajn,” thotë arkitekti Arbër Sadiki. “Por para mbylljes së konkursit, intervistat filluan të shfaqen në shtypin në të cilin muftiu përshkroi se çfarë do të dukej xhamia e re.

“Projektimet duhej të ishin origjinale, por e zgjedhura ishte vetëm një kopje e xhamisë osmane. Vendimi duket më shumë politik sesa arkitekturor për mua. Unë njoh arkitektë të mahnitshëm që punojnë në xhamitë bashkëkohore në Turqi. Pse nuk mund ta vendosim Prishtinën në hartë me diçka të ngjashme?”

Nën Jugosllavinë e Josip Titos, pazari i vjetër i Prishtinës dhe shumë ndërtesa historike në qendër të qytetit të Ottumit u shkatërruan si pjesë e një fushate modernizimi që laicizoi hapësirën publike. Si rezultat, shpjegon Sadiki, Prishtina moderne është kryesisht një qytet i pasluftës dhe pak i ndërtuar që nga vitet 1970 ka qenë dalluese. Ndërtesa më e shquar e Prishtinës sot është biblioteka kombëtare moderniste, e ndërtuar në vitin 1982, transmeton lajmi.net.

Por disa muslimanë kosovarë janë të hidhur dhe kanë protestuar kundër mungesës së hapësirës për t’iu përshtatur atyre në lutje. Ata shohin standarde të dyfishta në punë, duke pasur parasysh se një katedrale masive katolike u ndërtua pa problem në vitin 2007, edhe pse të krishterët përbëjnë vetëm 3% të popullsisë së Kosovës.

Prishtina nuk është qyteti i vetëm në Kosovë, ku ka ndodhur ndërtimi i hijshëm i xhamisë me financim turk. Në Mitrovicë, rreth 20 milje në veri, përplasjet në vitet 2000 çuan në ndarjen e qytetit në gjysmën jugore (shqiptare dhe muslimane) dhe veriore (serbë dhe ortodoksë të krishterë). Rrethia më e vogël veriore flaunts identitetin e saj serb, me një katedrale të re ortodokse dhe një mural të fotografuar shumë, duke shpallur “Kosova është Serbi, Krimeja është Rusia”.

Pjesa më e madhe jugore e qytetit është e mbushur me flamuj dhe monumente shqiptare për luftëtarët nga Ushtria Çlirimtare e Kosovës, si dhe xhamia më e madhe e Kosovës, e cila u hap në 2014 dhe është emëruar pas distriktit të Stambollit, Bayrampaşa, që financoi ndërtimin e saj. Brenda saj është një trazirë e ngjyrës dhe shumë e turpshme osmane.

Nuk kishte asnjë xhami si ajo në qytet më parë – ndërmjet 150 dhe 200 u shkatërruan në Kosovë gjatë luftës së saj të egër të shkëputjes nga Jugosllavia, shumë prej të cilave ishin të thjeshta dhe modeste. Për myslimanët e Mitrovicës, xhamia e Bayrampaşës është një simbol i shpengimit, në mos pajtim.

Prapa në Prishtinë ka një ndjenjë që Turqia ka përfituar nga mosinteresimi perëndimor për të zgjeruar ndikimin e saj në një vend që Ankaraja trajton si pjesë e oborrit të saj.

“Aktorët e jashtëm këtu kanë interes për ta bërë konfliktin e Kosovës një besim dhe jo politikë – për shembull, [ish-udhëheqësi serb] Milosheviç ka luajtur në islamofobinë evropiane dhe frikën e ekstremizmit për të delegitimizuar luftën tonë për pavarësi”, thotë Xhabir Hamiti, profesor e studimeve islame në Universitetin e Prishtinës.

“Njerëzit pyesin: pse nuk vijnë investitorët perëndimorë këtu? A është kjo sepse ne jemi muslimanë? Ndjenja është se dera e vetme e hapur për ne çon në Turqi – dhe disa duan të ecin nëpër të”. /Lajmi.net/