Pavarësisht nga mënyrat e ndryshme se si qeveritë mund të formulojnë politika, sigurimi i stabilitetit financiar është përgjegjësi e tyre e përbashkët. Kjo kërkon bashkërëndim real dhe efektiv dhe një kornizë gjithëpërfshirëse të qeverisjes së makro-kujdesshme në nivelet vendore dhe ndërkombëtare.

E vërteta e thjeshtë është që kostoja e parandalimit të krizave financiare është shumë më e ulët sesa kostot e imponuara nga ato pasi të shpërthejnë. Në fund të fundit, krizat financiare janë të lidhura drejtëpërdrejt me rënie të mëdha të prodhimit dhe me rritje të theksuar të papunësisë; dhe, me të dyjat barazisht të rëndësishme, ato shpeshherë dëmtojnë rëndësisht kohezionin shoqëror.

Pesë vjet nga shpërthimi i saj, pasojat vazhdojnë të shfaqën nga kriza financiare dhe rënia ekonomike që u shkaktua nga shkatërrimi i bankës investuese Lehman Brothers. Në shumë ekonomi të përparuara, BPV-ja reale mbetët më e ulët se sa niveli i saj para krizës. Shkallët e papunësisë dhe deficitët buxhetore janë më të larta, dhe përpjesëtimet e borxhit publik me BPV-në janë në nivele rekord.

Politika të makro-kujdesshme nuk mund të zëvendësojnë politika të qëndrueshme makroekonomike; mëgjithatë, ato janë thelbësore për të parandaluar fluskat e mëdha të aseteve dhe shtrembërime në tregjet financiare, dhe kështu për të ulur rizikun e goditjeve negative për të dy tregjet dhe ekonominë reale.

Për shembull, kriza financiare e Turqisë në 2001 kryesisht u shkaktua nga mungesa e kornizave rregullative dhe mbikëqyërëse për sektorin bankar. Kriza ka shpier një rritje prej 30 pikë për qindje në përpjesëtimin e borxhit publik. BPV-ja reale ishte tkurrur për 5.7%, dhe papunësia ishte rritur për 4.9 pikë për qindje.

Që nga ajo kohë, Turqia është përqendruar në stabilitet financiar dhe reforma strukturore, të cilat kanë forcuar përformancën ekonomike dhe kanë bërë shtetin më elastik në përballjen me goditje. E Vërteta është që Turqia nuk ka pasur nëvojë të shpenzojë një cent të parave të taksapaguesve për rikapitalizimin apo riaftësimin e bankës gjatë krizës globale financiare. Por, kostoja e shpëtimit të bankave gjatë krizës së vetë-shkaktuar të Turqisë para 12 viteve kishte qenë afërsisht 25% të BPV-së.

Falë indikatorëve të fortë ekonomikë dhe kornizës të makro-kujdesshme të Turqisë në 2008, kriza globale financiare nuk ka lënë pasoja të vazhdueshme në ekonominë turke. Rimëkëmbja ishte e shpejtë dhe e fuqishme, me rritjen e BPV-së reale prej mesatarisht 9% në vitet 2010-2011. Shkalla e papunësisë së Turqisë është tashmë në nivelin më të ulët në dekadën e fundit, dhe përpjesëtimi i borxhit publik është shumë më i ulët se sa niveli para krizës.

Përvoja e Turqisë tregon se dizajnimi i një kornize të makro-kujdesshme do të merrte parasysh lidhjet vendore dhe ndërkombëtare financiare. Korniza ndërkombëtare, mbi të gjitha, do të kishte kapur riziqet dhe efekte anësore që dalin nga institucione financiare që janë sistematikisht të rëndësishme. Zhvillimi dhe zbatimi i standardëve bankare Basel III është thelbësore për të paraqitur mbulesa kapitale kundërciklike dhe mundësi shtesë për këto institucione për t’u përballur me humbjet.

Në kuptimin e masave vendore, arkitektura institucionale e një shteti është element qëndror i sigurimit të stabilitetit financiare dhe të bashkërëndimit dhe bashkëpunimit efektiv në politika. Turqia ka themeluar një Komision të Stabilitetit Financiar për të mbikëqyrë në mënyrë ekeftive dhe në kohë zbatimin e politikave që ndikojnë drejtpërdrejt në sektorin financiar, dhe një Bord të Bashkërëndimit Ekonomik për të monitoruar dhe vlerësuar çështjet që kanë të bëjë me stabilitetin e përgjithshëm ekonomik. Të dy organet i kanë shërbyër përparimit të dizajnit operacional dhe zbatimit të politikave të makro-kujdesshme.

Për shembull, regjimi i zbatuar nga Banka Qëndrore e Turqisë për të targetuar inflacionin është rishikuar për të përfshirë stabilitetin financiar, dhe një kornizë e re për politika monetare është në fuqi që nga fundi i vitit 2010. Politikat monetare tashmë mbështetën nga një kuti më gjithpërfshirëse veglash, sikurse shkalla e politikës, koridori i kursit të interesit, përpjesëtimet e reservës së detyrueshme, dhe mekanizmi i opsionit të reservave.

Agjencia e Turqisë për Mbikëqyrje dhe Rregullim Bankar (BRSA) dhe autoritete të tjera gjithashtu kanë adoptuar masa të makro-kujdesshme. Në 2011, për shembull, BRSA ka adoptuar një rregullim hua-në-vlerë mbi hipotekat për të kufizuar rritje të shpejtë kreditimi që vijnë nga rritja në hua për konsumatorë. Më herët, në 2009, BRSA ka adoptuar një masë tjetër të rëndësishme e cila ndaloi ekonomitë e shtepisë që të marrin hua në valuta të huaja, duke i ruajtur ata nga efektet e paqëndrueshmërisë së kursit të këmbimit.

Lidhur me sektorin bankar, teste stresi janë aplikuar që nga viti 2004, dhe një përpjesëtim i kapitalit adekuat i targetuar prej 12% është ruajtuar që nga 2006. Edhe gjatë krizës, përpjesëtimet e bankave të kapitalit adekuat ishin më të larta se sa kërkesa prej 8% e Basel II, dhe shpërndarja e fitimit ka qenë nën mbikëqyrjen e rreptë të BRSA-s që nga 2008. Si rezultat, janë krijuar fonde të mjaftueshme të rezervave në bilancët bankare dhe kthimi në kapitalin aksioner vazhdon të jetë i lartë.

Turqia gjithashtu ka amandamentuar ligjet e saj mbi taksat për të ndëshkuar huamarrjen e tepruar nga jashtë nga kompani jo-fnanciare dhe për të ofruar stimulime të mëdha që synojnë inkurajimin e kursimeve afatgjate të ekonomive të shtëpisë.

Por, pavarësisht këtyre masave, situata mbetët shqetësuese. Me shpërthimin e krizës globale, ekonomitë kryesore të përparuara kanë shfrytëzuar politika jokonvencionale monetare, që kanë shpier flukse masive kapitale në ekonomitë e tregjeve të reja në zhvillim, të cilët më pas kanë ulur kostot e huamarrjes dhe kanë rritur qasjen në kredi. Përderisa bilancët e sektorëve publikë të vendeve të tregjeve të reja në zhvillim janë më të forta së kurrë – me deficite të ulëta dhe borxh së bashku me rezerva të medha në valuta të huaja – shtëpitë ekonomike dhe levat korporative janë rritur. Kjo ka shtuar cënueshmërinë e shumë tregjeve të reja në zhvillim ndaj ndonjë ndryshimi të shpejtë në rrjedhat kapitale.

Kjo është e vëçanërisht e vërtetë për shtete të reja në zhvillim, sikurse Turqia, të cilët po grumbullojmë deficite të mëdha të llogarisë aktuale. Me deficitin e jashtëm e Turqisë të barazvlefshëm me 6% të BPV-së, autoritetet kanë adoptuar kornizë të makro-kujdesshme që kombinon politika për të reduktuar rizikun ndaj kursit të këmbimit në afatin shumë të shkurtër me masa për të rritur kursimet vendore dhe për të bërë sektorin real ndërkombëtarisht më konkurrent në përiudhën afatgjatë. Do të ishtë mirë që ekonomitë tjera të reja në zhvillim të konsideronin gjithashtu një model të tillë.

(Përktheu D.G.)

Mehmet Şimşek është Ministër i Financave i Turqisë.

(Të drejtat autoriale: Project Syndicate, 2013, 
www.project-syndicate.org. lajmi.net është anëtare e rrjetit të Project Syndicate.)