Kohët e fundit është përmendur shpesh krahasimi që ka bërë Kryeministri Rama midis fitores së koalicionit të tij më 23 qershor dhe fitores së PD’së në 22 mars të vitit 1992.

E ka bërë edhe ambasadori amerikan, Arvizu. Nuk e di nëse e ka marrë Arvizu nga Rama apo Rama nga Arvizu, por di të them se Arvizu me siguri e ka marrë nga ndonjë shqiptar, prandaj edhe mund të mos i vësh faj.

Për sa i përket Ramës, bie në sy se krahasimin e ka përdorur më së pari për konsum të jashtëm dhe kjo, sipas meje, ia shton shijen e keqe. E them këtë pasi, sipas meje, është një krahasim tri herë i gabuar: e para sepse është një interpretim i rrejshëm i asaj kohe, e dyta, sepse ka dallim midis asaj kohe dhe kësaj që po jetojmë për sa i përket votës së shqiptarëve; e treta, sepse duket sikur Rama synon të na manipulojë me stilin e tij, tashmë të njohur, duke manipuluar të huajt dhe pastaj duke na manipuluar nëpërmjet tyre: u themi të huajve ca gënjeshtra, ata i riciklojnë si të vërteta, dhe me to pastaj shpëlajmë trutë e shqiptarëve që, çdo fjalë që nxjerrin nga goja të huajt, e marrin si fjalën e Atit të Shenjtë.

Sipas meje, krahasimi bëhet për të na sugjestionuar. Pra, për t’i dhënë rëndësi fitores së tij, çka, kuptohet, i rrit pushtetshmërinë, Rama e krahason fitoren e 23 qershorit me një ngjarje që na e shet si të madhe për mirë në historinë e shqiptarëve. Dhe këtu le të përmendim se kjo gjë revoltoi shumë ata të PD-së, me në krye Jozefina Topallin, që u lëshuan me akuza kundër ambasadorit që guxonte të bënte krahasim midis asaj ngjarjeje të madhe dhe kësaj fitoreje meskine.

Por, problemi im nuk është ai i zonjës Topalli. Përkundrazi, problemi im është se sipas shumë shqiptarëve sot, madje edhe Ramës vetë në atë kohë, 22 marsi është një ngjarje me të cilën merr nismën historia e tragjedisë postkomuniste shqiptare si vazhdimësi dhe jo si ndryshim i të keqes komuniste, prandaj krahasimi është shumë problematik qoftë për sa i përket kujtesës historike, qoftë për atë se sa na premton rilindje dhe se sa na motivon një njohje dhe vlerësim kësisoj i historisë.

Atëherë le të kujtojmë pak më me gjakftohtësi se çfarë e shoqëroi vitin që solli 22 marsin e vitit 1992.

Më së pari duhet thënë se ngjarjet më të rëndësishme që shënojnë rënien e regjimit komunist, janë lëvizja studentore që kulmoi me pranimin e pluralizmit politik, si dhe 21 shkurti 1991, kur populli rrëzoi monumentin e diktatorit – që sollën pastaj zgjedhjet e para pluraliste të 31 marsit 1991. Kurse periudha që pason, nga 31 marsi 1991 deri në 22 mars 1992, është një periudhë mjaft e errët në historinë e Shqipërisë, sepse është periudha e ngjitjes në pushtet të një monstre (disa i vënë emrin Sali Berisha, por unë kam parasysh jo thjesht atë, por frymën politike që u ngrit), që prodhoi rënien e shpresës së shqiptarëve për të ndërtuar demokraci, ekonomi të lirë tregu dhe që shkoi deri në tragjedinë e vitit 1997, që është një nga tragjeditë më të rënda në historinë e popullit shqiptar.

Sipas meje, periudha mars ‘91 – mars ‘92 është periudha e shtatzanisë që e polli monstrën që lindi më 22 mars dhe pasojat e saj. Ai ishte një vit ku shqiptarët u bënë protagonistë të një destruktiviteti të paparë social, ekonomik dhe politik. Kujtoni se sa plaçkitje magazinash shtetërore u kryen në atë kohë, se si u prenë deri edhe pemët anës rrugëve automobilistike, eksodin dramatik që filloi të nxjerrë jashtë vendit energjitë më të mira dhe trurin më të mirë të shqiptarëve, shkatërrimin e administratës dhe të çdo autoriteti të shtetit e të ligjit. Të gjitha këto e të tjera nuk do të mund të ndodhnin pa aventurizmin dhe papërgjegjshmërinë politike të monstrës që polli ky vit, një monstër i motivuar vetëm nga etja për pushtet, që kërkonte me çdo kusht të fuste në krizë qeveritë që dolën atë vit, në mënyrë që t’i hapej rruga Sali Berishës e të tijve. Për këtë sigurisht u shfrytëzua edhe fakti se përballë në pushtet ishte një president që kishte humbur legjitimitetin dhe që nuk kërkonte gjë tjetër, veçse si ta lëshonte vendin në duart e aventurierierëve dhe të papërgjegjshmëve të parë, mjaft që të mos e gjente gjë atë dhe njerëzit e tij.

Le të kujtojmë se fushata elektorale e marsit ‘92 është ajo e mbarsjes së njerëzve me teorinë e “terapisë së shock-ut”, që përfundoi në shock pa terapi; e premtimeve mashtruese të “çekut të bardhë”;  e sloganit absurd “ne qeverisim, Europa na ndihmon”, që zëvendësoi sloganin e Enver Hoxhës “miqësia garancia” dhe që praktikisht u përkthye në “ne vjedhim ndihmat që Europa jep për ju”. Le të kujtojmë gjithashtu se gjatë atij viti në Partinë Demokratike kishte filluar një luftë për pushtet me pastrime të stilit enverist të figurave që mund t’i bënin rezistencë demokratike Sali Berishës e që shpërtheu fill pas 22 marsit, duke e zhveshur partinë nga pjesa më intelektuale e duke e bërë të humbasë rëndshëm popullaritetin.

Kujtoj se jo më shumë se tre muaj pas këtyre zgjedhjeve, pra fill pasi mori pushtetin, PD-ja i humbi zgjedhjet lokale; se dy vjet më vonë, PD-ja përsëri e humbi referendumin për Kushtetutën; se gjatë kësaj periudhe edhe ish-të burgosurit edhe ish-pronarët, që kjo parti gjoja përfaqësonte, e panë veten në greva urie prej të cilave u nxorën dhunshëm jashtë nga një parti që mbiquhej antikomuniste, por liderët kryesorë të së cilës ishin të llojit më të keq të komunistëve.

Kujtoj, po ashtu, se jemi në periudhën kur iu hap rruga një vërshimi sa të paligjshëm, aq edhe të dëmshëm në aspektin ekonomik e social drejt rrethinave të Tiranës me zaptime tokash buke dhe tokash pronarësh të vjetër, zaptimit të hapësirave publike, trafiqeve njerëzore, privatizimeve klienteliste, ashtu sikurse një gjuhe urrejtjeje e lufte të re klasash ku njerëzit gjykoheshin, si në kohën e Enver Hoxhës me familje e jo si individë etj., etj.

Nuk kam harruar sigurisht bëmën më të rëndë, që s’besoj se e ka harruar kush: atë se, në vend të një ekonomie normale tregu, në këto vite u promovuan piramidat financiare, që qenë një formë e grabitjes së pasurisë së shqiptarëve që s’do të ishte kryer kurrë pa bashkëpunimin e mashtruesve me pushtetarët që merrnin llokmën e paligjshme për këtë bashkëpunim – çka është thelbi i frymës së ekonomisë sonë dhe i motivimit të politikanëve tanë edhe sot e kësaj dite.

Kjo periudhë, pikërisht se ishte e zezë edhe në vlerësimin e shumicës së shqiptarëve, solli grabitjen e votës më 1996 dhe rrahjen në shesh të opozitës.

Le të vë në dukje edhe diçka shumë të rëndësishme: monstra që lindi më 22 mars, riabilitoi me bëmat e saj një parti monstër, siç ishte Partia e Punës e kthyer në Parti Socialiste, pa bërë asnjë lloj vetëkritike për të kaluarën e saj të mbushur me krime, gjë që nuk ka ndodhur në vendet e tjera ish-socialiste, ku më së shumti ish-partitë komuniste janë shkrirë (kujtoj me këtë rast se edhe Edi Rama ka qenë për eliminimin e kësaj partie që sot kryeson).

Kjo bëri të inaugurohet një politikë, ku të zezat dhe zullumet që bën një monstër në pushtet, riabilitojnë monstrën që ka qenë në pushtet më parë; një pandëshkueshmëri që vazhdon edhe sot për politikanët, çka zhvilloi me kalimin e viteve një raport dashuri – urrejtjeje midis dy monstrave dhe një teatralitet, ku në skenë dy monstrat luajnë herë lojën demokratike e herë një konfliktualitet të skajshëm, kurse në prapaskenë ndajnë tortën e abuzimeve me interesin publik.

Dikush do të thotë se Rama ka pasur parasysh entuziazmin e njerëzve që dhanë votën më 22 mars 1992, jo ata që morën pushtetin dhe bëmat e tyre. Edhe për sa i përket entuziazmit, kam dyshimet e mia të mëdha, boll të kesh parasysh se shumica e shqiptarëve ëndërronte asokohe të ikte jashtë dhe jo të votonte. Madje, ka shumë zëra që thonë sot se edhe votat janë manipuluar më 22 mars, por s’janë kontestuar, pasi Ramiz Alisë nuk i interesonte mbajtja e pushtetit.

Por, gjithsesi, ngulmoj se një ngjarje përkujtohet lidhur ngushtë me efektet që ajo ka prodhuar.

Për mua dhe besoj për shumicën e shqiptarëve, 22 mars 1992 është pikërisht momenti kur pasioni i ri i dashurimit të shqiptarëve me lirinë dhe demokracinë, që u manifestua në lëvizjet e viteve ‘90–‘91, u institucionalizua në një martesë zhgënjyese me Partinë Demokratike të Sali Berishës, e që vazhdoi pastaj me martesat e tjera deri në ditët e sotme. Dhe kjo martesë e parë nuk mund të celebrohet si ngjarje e madhe nga një njeri që thotë se kërkon të ndryshojë Shqipërinë që ndërtoi Sali Berisha.

Këtë periudhë, kur hidheshin rrënjët e Shqipërisë kapitaliste, ai do të duhej ta kishte pjesë të reflektimeve të tij kritike dhe vetëkritike dhe jo të na e shiste si ngjarje historike, pasi shumë shqiptarë të sotëm janë bij jetimë të asaj martese të dështuar.

Në këtë pikë le të vijmë te një dallim i rëndësishëm i 22 marsit me problematikën e ditëve të sotme, që Rama duket sikur kërkon ta kalojë, pikërisht duke mitizuar 22 marsin.

Nuk mund të mohohet se një pjesë shqiptarësh kanë shpresuar te “martesa” e 22 marsit 1992 me ata që i zhgënjyen, sepse ata nuk ishin provuar në pushtet. Nuk mund të mohohet gjithashtu se hapësirat që ishin krijuar asokohe, mbanin gjallë shpresën se monstra që u ngrit në pushtet, në sajë të monstrave me fytyrë njeriu që derdhnin përditë dhunë, ligësi, vrer dhe injorancë mbi tërë shoqërinë – për të vjedhur e mashtruar sa më lehtë, – do të ishte e përkohshme, se ne kishim mundësi t’i ndryshonim e ndëshkonim ata, sepse tani ishim në demokraci. Pastaj kishim edhe asistencën ndërkombëtare tek e cila besonim shumë. Kurse fitorja e 23 qershorit 2013 është në një kontekst tjetër në këtë aspekt.

Së pari, ajo nuk ka sjellë në pushtet njerëz që nuk i kemi provuar në pushtet, përkundrazi, ka sjellë ata që i kemi ndëshkuar me votë, madje edhe shumë nga monstrat e atyre viteve të para, pasi një pjesë e mirë e tyrja janë sot me Ramën.

Së dyti, sot është zhdukur thuajse çdo shpresë për ndëshkimin e këtyre monstrave, sepse ka njëzet vjet që këta fuqizohen duke përqendruar në duart e veta pushtetin politik, financiar, mediatik, duke kontrolluar Gjyqësorin dhe duke na imponuar alternativën e kalimit nga një monstër te tjetra.

Së treti, pafuqia dhe dështimet e ndërkombëtarëve me shtete si ky i yni sot njihen nga të gjithë, botërisht.

Thënë të gjitha këto, pyetja që ngrihet, është: nëse e pranojmë se Rama krahasimin me një ngjarje që na e shet si të madhe e ka bërë për t’i dhënë rëndësi fitores së tij, për t’i rritur vetes pushtetshmërinë, e ndoshta edhe për të mobilizuar e motivuar shqiptarët, a mund të rezultojë ky krahasim dobiprurës?

Personalisht mendoj se jo.

Them jo, sepse ashtu sikurse edhe premtimet e tij, ky krahasim flet për një humnerë të madhe në vetëdijen e Kryeministrit midis, më një anë, gjendjes reale të vendit, duke filluar që nga realiteti i ardhjes së tij në pushtet, dhe pritshmërive që na servir, më anë tjetër.

Realiteti është se ai ka ardhur në pushtet në sajë të përvojës së hidhur të shqiptarëve me monstrën para tij, madje deri duke përdorur parullën “të bashkohen të gjithë qelbësirat kundër Sali Berishës” dhe jo si udhëheqës i një gjenerate të re shqiptarësh të ndershëm, që kërkojnë të hapin një epokë të re historike.

Problemi i fjalëve të Ramës përballë këtij realiteti është se ai na premton një revolucion moral duke pasur prapa një ushtri me mëkatarë, ndër të cilët edhe shumë nga ata të viteve ‘90, madje duke qenë edhe vetë një i tillë.

Problemi i këtij realiteti është se ndryshimi i vërtetë i tij do të mund të kryhej duke e njohur mirë atë dhe historinë e tij më së pari, me punë serioze njerëzish të ndershëm më së dyti dhe duke evituar sa të jetë e mundur premtimet e fjalët e mëdha, më së treti.

Dhe shqetësimi i dukshëm në këtë rast është se, në mungesë të këtyre kapaciteteve, Kryeministri falsifikon një të kaluar historike për të na ndërtuar një të ardhme të falsifikuar.

Me fjalë të tjera, shqetësimi është se ne do të vazhdojmë të jetojmë skizofreninë midis mjerimit të botës reale të politikës sonë dhe lavdisë së botës virtuale të propaganduar nga fjalët e mëdha të politikanëve tanë.

(Panorama)