Një luftëtar rebel duke shikuar përmes një dritareje të Pallatit Presidencial, pasi rebelët pushtuan kryeqytetin dhe rrëzuan presidentin sirian, Bashar al-Assad, në Damask, Siri, 10 dhjetor 2024.

Rënia e regjimit të Bashar al Assadit në Siri është një lajm shumë i mirë për popullin e Sirisë, i cili ka vuajtur gjatë, thotë në një intervistë për Radion Evropa e Lirë, Adrian Shtuni, ekspert i politikës së jashtme dhe sigurisë i cili vepron në Uashington dhe bashkëpunëtor i Qendrës Ndërkombëtare për Kundër-Terrorizëm, në Hagë.

Megjithatë, ai shton se ky moment është edhe aspekt paksa delikat i rrezikut të sigurisë për shkak se “jemi në një fazë tranzicioni nga një qeveri, e cila ka qenë gjakatare në ardhjen e grupeve, të cilat janë të panjohura sa i përket qeverisjes dhe që kanë një background (të kaluar) problematik në aspektin e sigurisë”.

“Janë disa grupe, të cilat kanë akoma emra të cilat janë të njohur si grupe terroriste”, thotë ai.

Regjimi i Assadit në Siri ra më 8 dhjetor, kur pushtetin e mori organizata Hayat Tahrir al-Sham (HTS), e shpallur terroriste nga SHBA-ja dhe aleatë të saj.

Shtuni, i cili është autor i publikimit “Luftëtarët e huaj dhe xhihadistët vendorë nga Ballkani Perëndimor: Tendenca dhe implikime” të Qendrës së Luftës Kundër Terrorizmit në Uest Point, shton se janë disa dhjetëra shqiptarë, të cilët janë aktivë në betejat e fundit në Siri – “luftëtarë që janë të integruar brenda komponentit që quhet Xhemati Alban”.

“Nuk do të doja që të shikoja një sistem talibanesk që do të vinte në Siri”

Radio Evropa e Lirë: Z. Shtuni, desha të flasim pak lidhur me situatën e fundit në Siri, betejat e reja atje edhe e gjithë situata që duket sikur ka ndryshuar në këto ditët e fundit, rrënjësisht.

Adrian Shtuni: Po, ajo që ka ndodhur është që regjimi i Bashar al Assadit ka rënë, gjë që është një lajm shumë i mirë për popullin e Sirisë. Është një popull që ka vuajtur një kohë shumë të gjatë nën një diktaturë të përgjakshme të familjes Assad, pra diku pesëdhjetë e diçka, midis babait (të tij) dhe Assadit dhe ka përjetuar diku katërmbëdhjetë vjet luftë civile, në të cilën janë vrarë mbi gjashtëqind mijë veta.

Ky është lajm i mirë, që Bashar al Assad ia ka mbathur, ka ikur dhe tani është një situatë tjetër. Është, po ashtu, lajm i mirë fakti që ajo që ndodhi dhe rënia e regjimit tregojnë që Rusia është dobësuar bashkë me Iranin edhe influenca e tyre dhe ndërhyrja e grupeve si Hezbollahu në Liban, të cilat ishin duke e mbajtur në këmbë artificialisht regjimin e Assadit që shtypte popullin e Sirisë.

Dhe, në këtë moment, përveç këtyre gjërave pozitive është edhe aspekti, le të themi, paksa delikat i rrezikut të sigurisë, sepse jemi në një fazë tranzicioni nga një qeveri e cila ka qenë gjakatare në ardhjen e grupeve, të cilat janë të panjohura sa i përket qeverisjes dhe që kanë një background problematik në aspektin e sigurisë.

Janë disa grupe, të cilat kanë akoma emra të cilat janë të njohur si grupe terroriste. Por, do të shohim se çfarë do të sjellë ky tranzicion dhe kjo është pjesa më e rëndësishme mendoj e diskutimit, por që duhet ta bëjmë më vonë, sepse në këtë moment nuk është e ditur se çfarë do të ndodhë me këtë tranzicion.

Radio Evropa e Lirë: Përmendët grupet që janë bërë pjesë e betejës për çlirimin e Sirisë. Kush janë saktësisht këto grupe dhe çfarë ka ndodhur?

Adrian Shtuni: Këtu ka disa komponentë dhe grupi kryesor quhet Hayat Tahrir Al-sham. Domethënë është një koalicion, i cili përfshin disa grupe të tjera, por kryesori është HTS-ja dhe lideri kryesor është Abu Muhammad al-Jolani, i cili këtë e ka emër lufte në fakt, emri i vërtetë i cilit është Ahmed al-Sharaa.

Ai është një 42 –vjeçar, i cili ka lindur në Arabinë Saudite, por është sirian. Dhe, pastaj, është kthyer, është integruar, ka vajtur e ka luftuar në Irak me Al-Kaidën dhe ka qenë pjesë e saj. Është arrestuar më vonë në Irak nga forcat amerikane dhe pastaj më vonë është integruar në komponentët e Shtetit Islamik (IS) në Irak dhe është dërguar në Siri, për të filluar aty këtë – le të themi – përballjen dhe qëndresën islamiste, e cila në Siri është njohur fillimisht me emrin Jahbat Al-Nusra.

Këta emra janë të njohur, po flas për Al-Kaidën, po flas për Shtetin Islamik në Irak në fillim, Al-Nusran… Janë të gjitha organizata të njohura për aktivitete terroriste dhe ky person që është lideri, aktualisht ka qenë elementi kryesor, personi kryesor që udhëhiqte iniciativat xhihadiste në Siri dhe pastaj ka kaluar nëpër disa transformime të ndryshme.

Më 2016 ai u shkëput zyrtarisht nga Al-Kaida, sepse nuk donte pikërisht që të kishte këtë lidhje me një organizatë terroriste dhe u fokusua gradualisht më shumë në interesat revolucionare të çlirimit të Sirisë. Ai u çlirua deri diku, u shkëput deri diku, nga komponenti global xhihadist që ka organizata Al-Kaida apo organizata Shteti Islamik.

Dhe, në këtë moment jemi duke parë një transformim akoma më të madh nga Ahmed al-Sharaa, i cili ka filluar mos ta përmendë më emrin e tij xhiihadist, që e thashë Abu Muhammad al-Jolani. Ai po mundohet që ta portretizojë veten si një forcë, si një person i cili ka një forcë transformuese dhe është i fokusuar te qeverisja në Siri – një qeverisje e cila sa duket nëpërmjet fjalëve që po mundohet të komunikojë, do të jetë gjithëpërfshirëse dhe nuk do të përbëjë kërcënim për minoritetet fetare apo etnike në Siri.

Kjo është diçka që do të përshëndetej nëse do të ishte reale, por mbetet që të shikohet nëse fjalët do të pasohen nga faktet.

Radio Evropa e Lirë: Para se të kalojmë në një kontekst më lokal për Ballkanin, e përmendët që ky lider ka pësuar ose paktën ka proklamuar transformime edhe në organizatë e në personalitetin e tij. Po, si shihet ndërkombëtarisht si figurë? Si konsiderohet ai dhe HTS-ja aktualisht në shtetet me fuqi botërore?

Adrian Shtuni: Organizata dhe ai, personalisht, janë të listuar si komponentë terroristë, pra organizata HTS, njihet si organizatë me lidhje me Al-Kaidën…

Radio Evropa e Lirë: A mund të ndryshohet kjo?

Adrian Shtuni: Sigurisht që mund të ndërrohet, mund të ndryshohet, por kjo do të varet jo nga fjalët që thuhen, por nga veprat. Gjithsesi, nuk është e njohur si organizatë terroriste vetëm në Shtetet e Bashkuara, por edhe nga vendet e Bashkimit Evropian, nga Anglia e kështu me radhë.

Dhe për Jolanin ka një çmim prej dhjetë milionë dollarësh i cili është vënë nga Shtetet e Bashkuara për informacione që do të çonin në kapjen e tij.

Reagimi nga presidenti amerikan, Joe Biden, ka qenë i përmbajtur. Ka përshëndetur largimin e Assadit. Edhe një herë e thashë, është një diktator gjakatar, i cili ka vrarë e ka prerë Sirinë për dekada.

Janë shtatë milionë sirianë që kanë qenë të shpërngulur dhe refugjatë, të cilët tashmë po mundohen të kthehen në shtëpitë e tyre dhe shpresoj që do të kenë një të ardhme, e cila do të jetë më në paqe dhe jo me përçarje dhe me vrasje dhe me sundimin e organizatave terroriste.

Nuk do të doja që të shikoja, le të themi një sistem talibanesk që do të vinte në Siri. Shpresojmë që nuk do të jetë i tillë!

Radio Evropa e Lirë: Sa luftëtarë të nacionalitetit shqiptar ose shqipfolës konsiderohet të jenë aktivë ose të kenë qenë aktivë në betejat e fundit në Siri? Dhe, në cilat organizata?

Adrian Shtuni: Janë disa dhjetëra të cilët janë aktivë – kryesisht jemi duke folur për luftëtarët të cilët janë të integruar brenda komponentit që quhet Xhemati Alban.

Është një grup, i cili nga natyra është grup islamist xhihadist. Ai është një grup i strukturuar mirë që vepron në kuadër të koalicionit HTS, pra, koalicionit të Jolanit që e përmendëm më përpara. Ai është grup me strukturë komanduese shqiptare ose etnike shqiptare dhe personat që janë anëtarë të këtij grupi, vijnë kryesisht nga Kosova, nga Maqedonia e Veriut, por edhe nga trevat e tjera shqiptare në Ballkan, dhe nga diaspora.

Domethënë udhëheqësi i grupit shqiptar atje, xhematit shqiptar, është një 48-vjeçar, nga Shkupi i cili njihet me emrin Abu Qatade al-Albani. Emri i vërtetë i tij është Abdul Jashari. Edhe ky është një person i listuar si terrorist dhe ka pasur funksione të larta këshilluese me komandantin e HTS-së, Al-Jolanin.

Ky grup ka qenë aktiv në Siri që prej vitit 2012, ndonëse jo zyrtarisht me këtë emër si Xhemati Alban, por komponentët e tij, pra personat që e kanë formuar këtë grup më vonë e kanë përdorur këtë si emër Xhamati Alban.

Radio Evropa e Lirë: Si do të thoni që ka qenë ose është ndarja e këtyre personave dhe organizatave, të cilave kanë vendosur t’u përkasin, qoftë Shtetit Islamik ose në këtë rast HTS-së? A ka pasur ndarje në grupime apo organizata, a ka pasur transferim? Si ka rrjedhë kjo pas vitit 2012?

Adrian Shtuni: Kjo pyetje është shumë e mirë, por kërkon orë të tëra për të shpjeguar detajet, sepse nuk është diçka që ka ndodhur brenda natës dhe nuk është diçka e cila tashmë ka mbaruar.

Domethënë të jemi të qartë, kur unë them disa dhjetëra, jam duke folur vetëm për luftëtarët, por janë edhe anëtarë të familjeve, janë gratë, janë fëmijët, janë persona të cilët nuk janë në moshë për të luftuar që janë ende atje. Dhe, nëse do të flasim për të gjithë ata, pastaj kalojmë në një numër goxha më të madh se disa dhjetëra.

Grupet shqiptare kanë qenë kryesisht të ndara në dy pjesë: Njëri ka qenë ai nën Shtetin Islamik dhe tjetri ka qenë ai i cili ishte pjesë e Al-Nusras… dhe pastaj më vonë, tashmë janë pjesë e grupit që quhet HTS, i cili është i njëjti grup por që është transformuar me kalimin e kohës. Kjo për shkak se kërkonte të vendoste distancë me organizatat e njohura terroriste dhe tashmë është transformuar ose kërkon të transformohet në një organizatë qeverisëse brenda Sirisë, që duket se nuk ka qëllime zyrtare për ta eksportuar xhihadizmin në mënyrë globale.

Kjo është e rëndësishme për ta kuptuar.

Kurse sa i përket Shtetit Islamik, është një organizatë terroriste, e cila ka dimensione globale dhe mundohet të krijojë një shtet islamik, i cili nuk njeh kufij dhe që fton dhe merr në gjirin e tij të gjithë myslimanët… Dhe ka qenë ambicia e tyre për të krijuar kalifat, që është tjetër gjë.

Aktualisht, ata të cilët kanë qenë të afiliuar (lidhur) me Shtetin Islamik, pjesa dërmuese e tyre ose janë kthyer ose janë vrarë dhe një pjesë janë ende që mbahen nëpër burgjet e kurdëve në pjesën verilindore të Sirisë.

Kurse, ata të cilët janë të afiliuar me HTS-në, siç e përmenda, janë disa dhjetëra dhe kanë qenë aktivë edhe në ofensivën e fundit që e pamë dhe që kulmoi me rënien e sistemit të Bashar al-Assadit. Kanë qenë aktivë në qytetet Hama, në Homs, kanë qenë në Damask dy ditë më përpara, duke nxjerrë fotografi të tyre që janë atje.

Dhe, të jemi të qartë për një gjë, nuk ka pasur shumë luftime këto ditë.

Ushtarët e ushtrisë siriane i kanë hedhur armët dhe janë larguar, ka pasur reagime ose le të themi luftime të izoluara, por shumë minimale në disa zona të caktuara, mirëpo kryesisht nuk ka pasur rezistencë. Janë dorëzuar dhe ushtria është dorëzuar dhe është shpërbërë. Kështu që thjesht ka qenë një marshim nga ana e HTS-së, drejt kryeqendrave të këtyre qyteteve kryesore, të cilat tashmë i kanë marrë në kontroll.

Radio Evropa e Lirë: Cila ka qenë rëndësia e (grupit shqiptar) në kuadër të HTS-së? Gjithashtu, brenda grupeve në Telegram po e shohim edhe një grupim tjetër që po e quan veten Tactical Albanian, që po konsiderohet një grup më i specializuar në disa armatime të caktuara që, madje, po bën edhe trajnime për luftëtarë tjerë atje. A ka edhe ekipe të vogla ose njësi më të vogla të specializuara nga shqiptarët atje që përbëjnë ndonjë njësit të rëndësishëm brenda HTS-së?

Adrian Shtuni: Po unë e përmenda personi kryesor, Abdul Jashari, ka qenë mjaft i afërt me Jolanin, me liderin e HTS-së, dhe ka qenë një nga këshilltarët e tij kryesorë.

Është një person me një figurë të rëndësishme ushtarake brenda kësaj organizate, i dëgjohet fjala, dhe ka pasur në vazhdimësi aftësi që të tërheqë njerëz dhe të ketë financim të mjaftueshëm për ta mbajtur grupin aktiv.

Kjo nuk është pak.

Dhe, ky grup është i ndarë në disa nëngrupe, pra Xhemati Alban është i ndarë në disa grupe të cilat janë të specializuara: njëri për minahedhje, tjetri është grup snajperistësh dhe pastaj kemi edhe këtë grupin trajnues i cili quhet Albanian Tactical. Por, janë në suazat e të njëjtit grup të madh, që është Xhemati Alban.

Radio Evropa e Lirë: A mendoni se mund të ketë pasur rekrutime edhe së fundmi nga shtetet e Ballkanit Perëndimor, sidomos përmes këtyre rrjeteve sociale që po i përmendni, përfshirë Telegramin?

Adrian Shtuni: Është shumë e vështirë që të matësh rekrutimin në kohë reale ose aftësitë e tyre për tërhequr individë në kohën që jemi duke folur. Ajo që unë konstatoj është që angazhimet e tyre në aspektin mediatik, komunikimit me publikun e gjerë kanë qenë konstante.

Cilësia e komunikimit të tyre ka ardhur duke u rritur gjë që tregon se edhe serioziteti i tyre në aspektin e ambicies që kanë për të komunikuar aktivitetet e tyre, por edhe për të tërhequr të tjerë, është në nivel të lartë.

Kryesisht ata që janë aktivë sot, janë persona të cilët kanë udhëtuar atje diku midis viteve 2011 dhe 2014 ose 2015 kryesisht, sepse më vonë ka qenë shumë e vështirë për të lëvizur.

\Radio Evropa e Lirë: Tani që lufta konsiderohet se ka mbaruar, çfarë pritet të ndodhë me këta luftëtarë të huaj? A ka gjasa që disa prej tyre mund të kthehen në shtetet nga vijnë? A mendoni që do të synojnë të kenë pozita në qeverisjen e re në Siri? Si e shihni duke u transformuar roli i këtyre luftëtarëve të huaj shqiptarë në këtë rast?

Adrian Shtuni: Kjo është pyetje shumë e mirë. E para, unë nuk jam i bindur që lufta civile ka mbaruar. Shpresoj që të ketë mbaruar, por po të shikojmë historikisht këto lloj situatash kur ka vakum qeverisjeje pasohen nga luftërat dhe përballjet e tjera, luftërat civile ose kapituj të tjerë të luftës civile, por në një mënyrë tjetër, ose edhe përplasje të vetë nëngrupeve brenda grupit kryesor, që tani duket se ka marrë pushtetin.

Pra, mund të ketë përplasje për pushtet të brendshëm dhe mund të ketë luftë dhe gjakderdhje tjetër në vazhdimësi.

Shtatë të kthyerit nga Siria dërgohen në ndalim policor

Njëmbëdhjetë shtetas të Kosovës kthehen nga Siria

Por, mund të ndodhë që këta lloj luftëtarësh të huaj të integrohen brenda strukturave të qeverisjes së ardhshme.

Personi, lideri kryesor, pra Abdul Jashari, ka qenë edhe person që komandonte një akademi ushtarake të HTS-së më përpara dhe kështu do të shohim çfarë do të ndodhë nëse do të integrohen më tej në qeverisje apo do të shikojnë ndonjë mënyrë për t’u larguar.

Por, mendoj kryesisht ka për të qenë më tepër tendenca për t’i integruar akoma më shumë brenda strukturave të HTS-së dhe qeverisjes brenda Sirisë se sa për t’i dëbuar, sepse janë pjesë që kanë luajtur rol në fitoren e HTS-së, kështu që u kanë një borxh, le të themi.

Radio Evropa e Lirë: Po nga ta (luftëtarët), a prisni ndonjë interes për t’u kthyer?

Adrian Shtuni: Unë nuk jam i sigurt që ata do të donin të ktheheshin, pasi këta persona janë të fokusuar, kanë një prapavijë xhihadiste, kanë rrezikuar jetën për synimet e tyre ideologjike, të cilat nuk i kanë fshehur.

Ata kërkojnë qeverisje, që udhëhiqet nga parimet fetare të cilat janë të artikuluara në Kuran dhe duan që ligji i sheriatit të udhëheqë gjithçka në shoqërinë ku jetojnë.

Një gjë të tillë nuk besoj që ata mund ta kenë ambicie që ta përjetojnë në Ballkan, kështu që për sa kohë janë në Siri nën udhëheqjen e një qeverisjeje të re, e cila ka një prapavijë islamiste dhe ka një person i cili është i njohur si Jolani që i ka pasur këto lloj ambiciesh. Ata, mendoj, mund të vazhdojnë të qëndrojnë aty.

Por, kjo do të varet edhe nga trajektorja, të cilën do ta marrë Jolani dhe do ta çojë qeverisjen në Siri, sepse nëse ai kërkon që të pranohet nga shtetet e tjera, nga komuniteti ndërkombëtar, ai duhet që atë transformimin për të cilin po flet, ta kthejë në realitet dhe të tregojë që ka tolerancë të mjaftueshme për të gjitha minoritetet – qofshin etnike apo fetare që jetojnë në Siri dhe jo të shtypen dhe t’u mbivendoset një ligj, i cili për ato nuk do të funksiononte, sepse nuk janë nuk janë të interesuara për t’u udhëhequr nga ligji i sheriatit./REL