Paqëndrueshmëria e vazhdueshme financiar e vendeve në zhvillim është duke nxitur debatin nëse e ashtuquajtura “pesëshja e brishtë”  (Brazili, India, Indonezia, Afrika e Jugut dhe Turqia) duhet të shihet si viktimë e politikave monetare të vendeve të zhvilluara apo viktima të integrimit të tyre të tepërt në tregjet financiare globale. Për t’iu përgjigjur kësaj pyetje, nevojitet shqyrtimi i reagimeve të politikave të tyre të ndryshme ndaj zgjerimit monetar – si dhe nivelet e ndryshme të rrezikut që këto reagime kanë krijuar.

Edhe pse të gjitha shtetet nga “pesëshja e brishtë” – e identifikuar në bazë të deficiteve të tyre fiskale dhe llogarive rrjedhëse kombëtare, të cilat i bëjnë ato më të lëndueshme në luhatjet e kapitalit – kanë miratuar disa masa të kujdesshme makroekonomike që nga fillimi i krizës globale financiare. Përzierja e politikave të tilla, si dhe rezultatet e tyre, kanë pësuar ndryshueshmëri në mënyrë të ndjeshme. Përderisa Brazili, India dhe Indonezia i janë përgjigjur fluksit të të hyrave kapitale me rregullime të reja financiare, Afrika e Jugut dhe Turqia kanë lejuar kapitalin të rrjedh lirshëm përtej kufijve të tyre.

Konsideroni reagimin e Turqisë, e cila është e karakterizuar nga një përkushtim i palëkundur për hapjen e rrjedhjes së kapitalit. Megjithëse zhvillimet politike në Turqi kanë tërhequr shumë vëmendje kohëve të fundit, kriza aktuale e vendit i ka rrënjët në dobësitë ekonomike të vendit, e cila është e reflektuar në rënien e besimit të investitorëve dhe zhvlerësimin e mprehtë në kursin e këmbimit të Lirës. Kjo paqëndrueshmëri ka ngritur frikën e infektimit në tregjet e vendeve në zhvillim, me Afrikën e Jugut veçanërisht të ndjeshme, për shkak të hapjes së rrjedhjes së saj të kapitalit.

Në vend të kufizimeve të rrjedhjes së kapitalit, autoritetet monetare turke filluan të ulin normat e huamarrjes njëditore në nëntor të vitit 2010, në mënyrë që të zvogëlojë rentabilitetin e bërjes së tregtisë me asete në valutën e huaj (blerjet e aseteve në valutë të huaj për të përfituar nga një normë më e lartë interesi). Shpresa ishte se flukset e kapitalit në afat më të gjatë do të financojnë deficitin e llogarisë rrjedhëse, e cila e tejkalonte 8% të PBB-së në atë kohë, duke zbutur rrezikun e ndërprerjes së papritur në financimin e jashtëm.

Përderisa shumë vëzhgues duartrokitën Bankën Qendrore të Turqisë për politikat e saj të guximshme dhe të pazakonta, Fondi Monetar Ndërkombëtar i kritikoi autoritetet turke për rritjen e pritjeve inflacioniste dhe nxitjen e mëtejshme të rritjes së kredisë. Por FMN-ja nuk e rekomandoi në mënyrë eksplicite Turqinë që zbatojë rregullore të rrjedhjes së kapitalit, pavarësisht provave në rritje nga stafi i saj, se zbatimi i rregullave të tilla është duke punuar në favor të shumë tregjeve në zhvillim.

Pa menaxhimin e rrjedhës së kapitalit, Banka Qendrore e Turqisë priti të arrijë stabilitetin financiar dhe të çmimeve duke e plotësuar uljen në normat njëditore të interesit me mjete të kujdesshme makroekonomike, të cilat synojnë reduktimin e rritjes së tepërt të kredisë. Masat kryesore për të kontrolluar rritjen e kredisë ishin rritja graduale e kërkesave për rezerva kapitale, duke filluar në vitin 2010; disa kufizime për kreditë konsumatore; dhe zbatimi i limitimeve në nivelin e rritjes së kredive në gjysmën e dytë të vitit 2011.

Zyrtarët argumentuan se mjetet e tilla janë më efektive se masat e rrjedhjes së kapitalit, të cilat “në përgjithësi vështirë zbatohen dhe lehtë anashkalohen”. Por masat e brendshme dhe të kujdesshme mund të kenë vetëm një efekt të kufizuar në normën e rritjes së kredisë, për shkak se rritja është shkaktuar kryesisht nga flukset e mëdha hyrëse të kapitalit.

Si rezultat, rritja e nivelit të kredive të brendshme filloi të zvogëlojë shpejtësinë vetëm në gusht të vitit 2011, kur përshkallëzimi i krizës së eurozonës bëri investitorët global më të kujdesshëm ndaj tregjeve të rrezikshme të vendeve në zhvillim. Në mënyrë paradoksale, përderisa autoritetet monetare të Turqisë e pranuan ekzistimin e kësaj marrëdhënieje, ata vazhduan të atribuojnë rënien e rritjes së kredisë suksesit të masave të tyre të kujdesshme financiare.

Pastaj, në majin e vitit 2013, Rezerva Federale e SHBA-ve njoftoi për synimin e saj për të filluar zvogëlimin e programit multi-trilionësh të blerjes së aseteve – i ashtuquajtur “lehtësim kuantitativ” – duke shkaktuar ikje të kapitalit në shkallë të gjerë nga tregjet e vendeve në zhvillim. Nuk ka mohim: shpërthimi kapitalit të vendeve në zhvillim ka përfunduar, së bashku me flluskat e kredive dhe aseteve që i kishte ushqyer, e që ishin në rrezik të shpërthejë.

Në të kundërt, Brazili dhe India nuk janë strukur nga rivendosja e kufizimeve në rrjedhjen e kapitalit. Të dy ekonomitë janë tani shumë më pak të brishta se Turqia dhe Afrika e Jugut.

Duke pasur parasysh këtë, ndoshta pyetja e vërtetë është se pse Turqia u përmbajt për përdorimin e rregullativave për rrjedhje të kapitalit, kur pothuajse të gjitha homologet e saj të tregjeve në zhvillim kishin përdorur ato në disa forma. A ishte sektori financiar shumë i fuqishëm për politikëbërësit e saj? Ishin bankierët e bankës së saj qendrore shumë të përkushtuar për qëndrimin e mëhershëm të FMN-së se synimi i normës së inflacionit mund të funksionojë vetëm në kushte të konvertibilitetit të rrjedhjes së kapitalit? Apo ishte për shkak se politikanët kishin përfituar nga rritja ekonomike e shkaktuar nga hyrja e kapitalit afat-shkurtë në formë të “hot money”, dhe kështu ishin të gatshëm për të injoruar pasojat?

Nëse ka një mësim që duhet mësuar nga eksperimenti i politikës monetare të Turqisë, është se rregullimi i kujdesshëm vendor dhe mjetet e politikës monetare duhet të shihen si plotësime  – jo zëvendësime, për menaxhimin e rrjedhjes së kapitalit. Sa për Turqinë, shpresa e vetme e saj për të shmangur një krizë edhe më të thellë ekonomike është të ndërmarrë veprim të vendosur për të zbutur rreziqet ekonomike që kanë lejuar të grumbullohen gjatë viteve të fundit. Duke pasur parasysh përballjen e vendit me paqëndrueshmërinë politike, megjithatë, një rezultat i tillë është i pasigurt, në rastin më të mirë.

José Antonio Ocampo, është profesor në Universitetin Columbia University dhe ka qenë Ministër i Financave të Kolombisë.

Bilge Erten është studjues pas doktorrate në Komitetin për Mendim Global të Universitetit Columbia.

Të drejtat autoriale: Project Syndicate, 2014, www.project-syndicate.org

lajmi.net është anëtare e rrjetit të Project Syndicate.